۱۳ روش موثر برای جلوگیری از سرمازدگی درختان

یکی از لذت های کشاورزی و داشتن باغ میوه ، تجربه همه موارد اولیه است. تجربه کاشت اولین درخت ، تجربه رویش اولین جوانه بهاری ، تجربه لمس اولین محصول و تجربه اولین تغییر رنگ برگها در فصل پاییز و ریزش برگ درختان ، یکی از نگرانی های هر ساله کشاورزان و باغداران با شروع فصل سرما و کاهش دمای هوا خطر سرمازدگی درختان و گیاهان است. در این مقاله ۱۳ روش موثر برای جلوگیری از سرمازدگی درختان بیان شده است.

دمای پایین در یک مقطع زمانی می تواند به جوانه ها ، شکوفه ها ، میوه ها ، برگ ها ، سر شاخه ها و شاخه های درختان و حتی ریشه درخت آسیب برساند. عموما دمای ۰ تا ۵ – درجه سانتی گراد موجب سرمازدگی درختان می شود.

دماهای کمتر از ۵ – درجه سبب می شود آب موجود در بافت گیاه به کریستالهای یخ تبدیل شود. این کریستالها به دیواره بافتهای گیاهی فشار وارد کرده و باعث آسیب به آنها می شود. در این حالت می گویم گیاه دچار یخ زدگی شده است. اگر درخت یا گیاهی دچار یخ زدگی شود مرگ آن حتمی است.

نشانه های سرمازدگی درختان

نشانه های سرما زدگی درختان چروکیدگی برگها ، قهوه ای شدن نوک و حاشیه برگها و در نهایت تمام برگ ، افتادگی ساقه و از بین رفتن جوانه های گل و برگ و خشک شدن شاخه است.

درختان جوان نسبت به درختان بالغ در مقابل هوای سرد بسیار آسیب پذیرتر هستند. سرمازدگی می تواند به جوانه های درختان میوه آسیب برساند و تولید میوه برای بهار سال آینده را دچار اختلال کند. اما با انجام اقداماتی ساده می توانید از نهال های جوان و درختان در برابر سرما محافظت کنید.

انواع سرمازدگی

سرمازدگی درختان می تواند ناشی از ورود یک توده هوای سرد و قطبی به منطقه باشد که هوای کل منطقه را در طی چندین روز به طور ناگهانی و به شدت کاهش می دهد و یا در اثر سرمای هوای خود منطقه باشد این نوع سرما معمولا در شب های صاف و بدون ابر دیده می شود.

بهتر است بدانید که سرمازدگی درختان دارای انواع مختلفی می‌باشد که در ادامه سعی داریم به بیان برخی از آن‌ها پرداخته ایم:

الف – سرمازدگی زمستانه

این نوع سرمازدگی معمولا در فصل پاییز قبل از به خواب رفتن درختان و در فصل زمستان در دما‌های پایین‌تر از صفر درجه سانتی گراد رخ می‌دهد و در حالت شدید‌تر نیز درختان دچار یخ زدگی خواهند شد که در این صورت خسارات شدیدی به درختان وارد می آید. راهکارهای موثری برای جلوگیری از سرمازدگی زمستانه درختان وجود دارد.

ب – سرمازدگی بهاره

سرمای بهاره می تواند به گل ها ، برگ های تازه جوانه زده و میوه ها آسیب برساند. میوه های تازه تشکیل شده نسبت به جوانه های گل در مقابل سرمای بهاره حساس تر و آسیب پذیرتر هستند. بنابراین سرمازدگی بهاره بیشتر سبب آسیب به میوه های تازه می شود.

آفتاب سوختگی زمستانه

درختان جوان با پوست نازک در معرض خطری به نام آفتاب سوختگی زمستانه هستند. در طی یک روز گرم زمستانی ، پوست درخت گرم شده و باعث می شود بافت زیر پوست سریع از خواب بیدار شود. اما به محض غروب خورشید و سرد شدن هوا ، آن بافت زیر پوست منجمد می شود و می میرد.

در نتیجه ، نقاط تیره و فرو رفته روی پوست درخت ایجاد می شوند. در این حالت درخت دچار آفتاب سوختگی زمستانه شده است. آفتاب سوختگی زمستانه معمولا در ضلع جنوبی درخت که نور خورشید به آنجا می تابد رخ می دهد.

برای حفاظت درختان از آفتاب سوختگی در فصل زمستان باید تنه درختان را با یک محافظ مانند پلاستیک ، پارچه های ضخیم یا گونی نخی و یا با رنگ کردن تنه درخت ( بهتر است از رنگ سفید استفاده کنید ) در برابر تابش خورشید محافظت کرد.

این کار علاوه بر این موجب محافظت درخت در برابر سرمای زمستانه می شود. برای جلوگیری از سرمازدگی درختان جوان ، نهال های با پوست ضخیم را طی ۳ زمستان و نهال های با پوست نازک را طی ۵ زمستان به این روش محافظت کنید.

جلوگیری از سرمازدگی بهاره درختان

۱ – استفاده از ارقام دیر گل

جوانه‌های گل در حال رکورد و باز نشده به سرمای هوا مقاوم هستند، اما مقاومت آن‌ها هنگام بیدار شدن جوانه‌ها کاهش پیدا می‌کند. اگر سرمای دیررس بهاره همزمان با گل دهی درخت باشد موجب سرما زدگی و خشک شدن گلها می شود.

استفاده از رقم های دیر گل در نقاطی که دارای سرمای دیرس بهاره هستند می تواند روشی موثر در جلوگیری از سرمازدگی بهاره درختان باشد. این ارقام چون دیر گل ده هستند گل دهی درخت کمتر با خطر سرمای دیررس بهاره روبرو خواهند شد.

۲ – انتخاب محل مناسب برای کاشت

در مناطق شیب دار و کنار تپه‌های ماهور در صورت احتمال وجود سرما‌های دیررس بهاره محل باغ را در شیب‌های شمالی انتخاب می‌کنند تا در اوایل بهار دیر‌تر گرم شوند و موجب تاخیر در بیدار شدن جوانه‌ها گردد. همچنین که ایجاد باغ میوه در کنار جنگل ها، برکه ها، رودخانه‌ها و کنار سواحل که دارای هوای مرطوب و نقطه شبنم بالا هستند آسیب‌های سرمای بهاره را به شدت کاهش می‌دهند.

۳ – جلوگیری  از سرمازدگی درختان با استفاده از ترکیبات شیمیایی 

با استفاده از هورمون‌های نفتالین استیک اسید در فصل بهار می توان گل دهی درختان را به مدت ۱۰ ال ۱۵ روز به تاخیر انداخت. برای جلوگیری از سرمازدگی درختان در فصل بهار استفاده از مواد شیمیایی مانند اتفون قبل از تورم جوانه ها باعث به تاخیر انداختن گلدهی در درختان و فرار از
سرما می گردد.

جلوگیری از سرمازدگی زمستانه درختان

۱ – گرم کردن هوای سطح باغ

در مناطق معتدل و نیمه گرمسیری در باغاتی مانند باغ مرکبات ، انار ، زیتون ، پسته ، انجیر و بادام می توان با سوزاندن چوب و یا لاستیک و یا استفاده از بخاری های نفتی و گازوئیلی هوای سطح باغ را گرم نگه داشت. این روش در مناطق سردسیر ممکن است تاثیر چندانی نداشته باشد.

۲ – ایجاد دود در سطح باغ

کشاورزان و باغداران در فصل زمستان در شب‌هایی که احتمال بروز سرما زیاد است با سوزاندن کاه و کلش و مواد دیگر موجب ایجاد دود در هوای باغ خود می شوند. خاک سطح باغ که در طی روز بوسیله تابش خورشید گرم شده گرمای خود را به هوای سطح زمین منتقل می کند.

چون هوای گرم نسبت به هوای سرد سبک تر است همواره هوای گرم به سمت بالا حرکت کرده و هوای سرد جایگزین آن می شود. وجود دود در باغ موجب کاهش انتقال گرمای سطح باغ به فضای بالا می‌گردد بدین ترتیب دمای باغ حفظ خواهد شد.

۳ – دادن کود مناسب برای جلوگیری از سرمازدگی درختان

استفاده از کود با نیتروژن بالا در فصل پاییز موجب تحریک رویشی درخت می شود. کودهای ازته سبب تولید شاخه های جوان شده ، این شاخه ها در مقایسه با شاخه های خشبی و چوبی شده در برابر سرمای زمستانه حساسیت بیشتری دارند و آسانتر در معرض خطر سرمازدگی قرار می گیرند

به جای کود ازته می توان از کود پتاسه استفاده کرد. کود پتاسه موجب مقاومت درخت نسبت به سرما می شود. کودهای حیوانی نیز سبب افزایش دمای سطح خاک و جلوگیری از سرمازدگی ریشه درختان می شود.

۴ – پاشیدن آب بر روی شاخه های درخت

پاشیدن آب بر روی شاخه‌های درختان در دمای نزدیک به صفر نیز روشی موثر در محافظت درختان در برابر سرمای زمستانه می باشد. آب پاشیده شده بر روی درختان سبب ایجاد لایه ای یخ بر روی شاخه ها می شود. فرایند تغییر آب از حالت مایع به جامد ۸۰ کیلو کالری به ازای هر لیتر آب گرما آزاد می کند. گرمای آزاد شده موجب گرم شدن شاخه های که در تماس با آب هستند می شود.

به علاوه یخ باعث تشکیل یک لایه عایق در اطراف جوانه‌ها و شاخه ها می‌شود و از آنها در برابر سرمازدگی محافظت می کند. برای پاشیدن آب بر روی درختان می‌توان از سیستم‌های آبیاری بارانی استفاده نمود و یا توسط محلول پاش‌ها بر روی درختان آب پاشید.

۵ – استفاده از خاک مناسب برای جلوگیری از سرمازدگی درختان

نوع و میزان خاک در محافظت درختان از سرمای زمستانه نقش موثری دارد. هر چه عمق خاک بیشتر باشد توانایی جذب گرمای بیشتری دارد. همچنین خاک های تیره رنگ قدرت بیشتری در جذب اشعه های خورشید دارند و نسبت به خاک های روشن نیز دیرتر سرد می شوند.

برای جلوگیی از سرمازدگی درختان تا حد الامکان از شخم زدن زمین در فصول سرد خودداری کنید زیرا زمین شخم خورده دارای هوای بیشتری است و گرمای کمتری دارد که به همین خاطر خاک شخم خورده سریع‌تر سرد خواهد شد.

علف‌های هرز سطح باغ نیز نوعی انتقال دهنده گرما از خاک به سطح هوا می‌باشند در نتیجه از بین بردن علف های هرز نیز راهکار دیگری در کاهش سرمازدگی درختان است.

۶ – به تاخیر انداختن هرس درختان

در فصل پاییز که برگ درختان زرد می شود نیتروژنی که داخل برگ ها وجود داشته است به شاخه های جوان و بارده و سپس به شاخه های مسن تر و بعد از آن به از طریق تنه به ریشه انتقال پیدا می کند. این فرایند ۲ تا ۳ ماه طول می کشد.

در سالهای که سرما زود اتفاق می افتد و برگ ها زود ریزش پیدا می کنند فرایند تخلیه نیتروژن به صورت ناقص انجام می شود و مقداری از نیتروژنی که در داخل برگ وجود داشته است تلف می شود و از دسترس درخت خارج می گردد

حال اگر عملیات هرس کردن درختان خیلی زود انجام شود این میزان از نیتروژن موجود در شاخه های جوان نیز از دسترس درخت خارج می گردد. به علاوه هرس بی موقع سبب افزایش حساسیت درخت نسبت به سرما می شود. بنابراین توصیه می شود عملیات هرس درخت خیلی زود انجام نگیرد.

۷ – استفاده از بادشکن

یکی دیگر از روش های جلوگیری از سرمازدگی درختان استفاده از بادشکن می باشد. کاشت درختانی مانند چنار ، افرا ، زبان گنجشک در اطراف باغات می تواند مانند بادشکن عمل کرده و درختان را از وزش بادهای سرد زمستانه محافظت کند.

۸ – ایجاد پوشش برای گیاهان و نهال ها

قبل از شروع فصل سرما بوسیله پلاستیک ، پارچه ، گونی نخی و برگ درختانی همچون نخل و یا صندوقچه های پلاستیکی و یا چوبی می توان پوشش های برای جلوگیری از سرمازدگی گیاهان و نهال های تازه کاشته شده ایجاد کرد. در این حالت باید از قاب یا چوب استفاده کرد تا سطح تماس بین پوشش و شاخ و برگ به حداقل برسد.

۹ – آبیاری باغ ها

خاک مرطوب نسبت به خاک خشک تابش خورشید را بیشتر جذب می کند و در طول شب دوباره گرما را بازتابش می کند. به دلیل گرمای نهفته در خاک ، ریشه ها کمتر در معرض سرمای هوا هستند. ولی ریشه ها می توانند در اثر سرمای خاک آسیب ببینند. مخصوصا ریشه درختان جوان زیرا آنها هنوز کم عمق هستند.

خاکهای خشک نسبت به خاکهای مرطوب سردتر هستند بنابراین آبیاری پاییز به شما کمک می کند از آسیب سرما به ریشه ها نیز جلوگیری کنید. به علاوه در اثر سرمای هوا آب سطح زمین تشکیل یک لایه یخ می دهد که این لایه مانند عایقی عمل و از نفوذ هوای سرد به داخل خاک جلوگیری می کند.

۱۰ – استفاده از مالچ برای جلوگیری از سرمازدگی درختان

پوشاندن ناحیه زیر درخت با لایه ای از مالچ کاه و کلش یا خاک اره ریشه ها را گرم نگه داشته و در برابر سرمازدگی زمستانه حفظ می کند. به علاوه مالچ از افت رطوبت خاک جلوگیری کرده و ریشه ها را عایق بندی می کند. بهتر است که مالچ ها را از تنه و ساقه درخت دور نگه دارید زیرا ممکن است موش ها در این زیر این ماچ ها لانه کرده و از پوست درخت تغذیه کنند.