هرس درخت سیب | نحوه هرس و نکات مهم

هرس به موقع و اصولی درخت سیب باعث افزایش میزان محصول و کیفیت میوه و سلامت و شادابی درخت می شود. از سوی ديگر در صورت انجام ندادن هرس ، رشد رويشی درخت كم شده و درخت دچار ضعف و كمبود مواد غذايی می شود. در این مقاله با چگونگی هرس فرم ، باردهی و جوان سازی درخت سیب آشنا می شویم.

در مقاله های آموزش هرس کردن درختان و انواع روش های هرس درختان که قبلا از سایت منتشر شده با انواع روش هرس درختان مانند هرس شلجمی ، هرس هرمی ، هرس جامی و …. و روش هرس کردن درختان آشنا شده ایم.

هرس درخت سیب

گرچه به طور معمول درختان هرس نشده در ابتدا زودتر به بار می نشينند و در آنها جوانه های بيشتری تبديل به ميوه خواهند شد ولی در صورت ادامه اين وضعيت و عدم هرس درخت سیب ، تعداد ميوه های بدون كيفيت با رنگ و اندازه نامناسب در سالهای بعد افزايش می يابد.

به علاوه در صورت عدم انجام هرس رشد سرشاخه ها و ساقه ها به طور كامل متوقف می گردد و پس از يكی دو سال در ميزان توليد محصول هم مشکل به وجود می آید.

انجام عمليات هرس درخت سیب وقت و نيروی کارگری زیادی نسبت به ساير عمليات مديريت باغ را به خود اختصاص می دهد. هدف اساسی و اوليه هرس درخت سیب اختصاص يک شكل كلی به اسكلت درخت و شاخه بندی آنها است.

هرس درخت سیب از نظر زمان انجام به دو دسته كلی هرس خشک (زمستانه) و هرس سبز (تابستانه) تقسيم می شود.

هرس خشک يا زمستانه درخت سیب

بيشترين حجم هرس در دوره خواب درختان تحت عنوان هرس خشک انجام می گيرد. به طور معمول اين نوع هرس در باغهايی كه رشد رويشی زيادی داشته و بار كمتری می دهند انجام می شود. در مورد هرس خشک درختان سیب به چند نکته باید توجه کرد :

1. برخلاف محدود بودن شدت هرس سبز ، هرس خشک درخت سیب در زمستان می تواند از شدت بيشتری برخوردار باشد.
2. از آنجا كه انجام هرس قبل از سرمای شديد موجب افزايش خسارت به درختان هرس شده می شود زمان مناسب هرس زمستانه در اواخر دوره خواب درخت (نزديک بهار) است.
3. بايد دقت شود در مناطق مرتفع كوهستانی با بهار ديررس ، ميتوان هرس خشک درختان سیب را به فروردين و سپری شدن خطر وقوع سرمای شديد زمستانه موكول نمود.
4. تاخير در انجام هرس زمستانه يعنی پس از بازشدن و رشد جوانه ها نه تنها موجب ريزش جوانه های گل و كاهش باردهی می شود بلكه منجر به آسيب رشد رويشی درختان سيب نیز می گردد.
5. ميزان رشد سالانه شاخه های یكساله درخت تعيين كننده شدت هرس خشک می باشد. اين بدان معنی است كه اگر شاخه های يک ساله درخت ، رشد زيادتری داشته باشند باید مقدار كمی از شاخه برداشته شود و جوانه بيشتری روی آن نگهداری شود و برعكس در درختانی كه شاخه هاي يك ساله رشد كمتری دارند بايد در زمستان بلندتر هرس شوند.

هرس نگهداری ، سبز يا تابستانه

هرس تابستانه درختان سيب ، مكمل هرس زمستانه می باشد و در توليد ميوه و تنظيم باردهی مؤثر است. اين نوع هرس به طور معمول ، پس از باز شدن كامل برگها شروع شده و تا پس از برداشت محصول ادامه می يابد.

مهم ترين ويژگی هرس سبز درخت سیب در انجام به موقع آن است زيرا تأثير مثبت هرس سبز فقط به انجام آن در مقطع زمانی خاصی از رشد رويشی و يا مراحل زايشی درخت بستگی دارد.

عملیات عمومی هرس سبز درخت سیب به شرح زیر است :

• حذف كامل شاخه های نابه جا و رقيب در خرداد ماه
• حذف شاخه های سايه انداز و متراكم در اواخر خرداد تا مرداد.
• حذف پاجوش ها و تنه جوش های اضافی
• حذف نركها : نرک هایی كه به دليل قدرت رويشی زياد از ورود نور به داخل اسكلت درخت جلوگيری می نمايند باید حذف شوند.
• قطع نوک شاخه های علفی در حال رشد
• نكته بسيار مهم در هرس تابستانه پرهيز از قطع سرشاخه های در حال رشد است. بریدن این سر شاخه های موجب جارويی شدن آنها و تراكم شاخ و برگ در زير محل برش خواهد شد.

هرس شکل دهی یا هرس فرم درخت سیب

در صورت عدم انجام هرس شكل دهی و پس از شروع باردهی ، درختان هرس نشده تا سن 3 سالگی ميوه بيشتری نسبت به درختان هرس شده توليد می كنند ولی ميوه های آنها دارای اندازه كوچک و بی کیفیت است.

هدف هرس فرم درخت سیب تنظيم و شكل دادن به اسكلت اصلی درخت است. هرس شكل دهی از بدو كاشت نهال تا سن سه الی چهار سالگی و بعد نيز ادامه می یابد. در هرس فرم درختان سیب حتی الامكان بايد شكل تربيت انتخاب شده با شكل و شاخه بندی طبیعی درخت سیب در هر رقم نزديک باشد.

شکل دوکی ، جامی و محور مرکزی تغییر یافته از انواع پر کاربرد هرس فرم دهی درختان سیب است.

اکثر درختان سیب شكلهای تربيت جامی و محور مركزی تغيير يافته را بيشتر می پسندند. اين دو نوع فرم تربيت موجب استحكام شاخه ها ، افزايش كميت و كيفيت ميوه ها می شود. در سال های اخیر شکل تربیت دوکی نیز مورد استقبال قرار گرفته است.

برای انجام هرس شكل دهی در هر فرم تربيت ، شاخه های نامطلوب حذف و شاخه هايی كه از موقعيت خوبی روی درخت برخوردارند نگاه داشته می شوند. در تربيت درختان از ابتدا باید به صورتی باشد كه ورود نور به تمام تاج بويژه بخش ميانی درخت ممكن شود.

نهال هايی كه از خزانه به زمين اصلی منتقل می شوند به دليل تفاوت در خصوصيات ظاهری ممكن است دارای یک تنه صاف و بدون انشعاب بوده يا دارای شاخه های فرعی نامناسب باشند. وجود تعداد شاخه مناسب در طول تنه جهت تشكيل اسكلت و شاخه بندی درخت اهميت بسيار زيادی دارد.

مراحل هرس شكل دهی درخت سیب در طی چهار سال به صورت زير اجرا می شود :

سال اول ، کاشت و سربرداری

نهال كاشته شده در سال اول از ارتفاع 60 تا 90 سانتی متری سربرداری می شوند. نهالهای پایه بذری سيب به طور معمول از ارتفاع 70 تا 80 سانتی متری سر برداری می شوند. سربرداری باید به صورتی انجام شود که در زیر محل سربرداری شده حداقل 4 جوانه وجود داشته باشد.

استفاده از چسپ باغبانی و پانسمان محل برش از اتلاف رطوبت تنه و ایجاد شوک به نهال و آلودگی به بیماری های قارچی جلوگيری می كند. به منظور ايجاد يك تنه راست و بدون انحنا در فاصله 15 سانتيمتری از تنه می توان از قیم استفاده کرد.

سال دوم ، شاخه بندی نهال

در سال دوم هرس درخت سیب شاخه های اصلی به صورت زير انتخاب می شوند :

فاصله پايينترين شاخه اصلی از سطح زمين نبايد از 30 سانتی متر كمتر باشد و بالاترين شاخه اصلی نيز در حدود 80 سانتی متری سطح زمین در محل مناسب باید انتخاب شود.

در شكل تربيت جامی به طور معمو ل 3 تا 5 شاخه اصلی يا باز و به فاصله حدود 10 سانتی متر از يكديگر زير محل سربرداری انتخاب مي شوند. در اين فرم تربيت اگر سه شاخه اصلی به عنوان بازو انتخاب شوند زاويه بين بازو های اصلی 120 درجه و اگر 4 يا 5 شاخه اصلی به عنوان بازو انتخاب شوند اين زاويه ها به ترتيب معادل 70 تا 90 درجه باید تنظيم شوند.

در شكل تربيت محور مركزی تغيير يافته درخت سیب شاخه های اصلی به فاصله 10 تا 15 سانتيمتری از هم ، اطراف محور اصلی در يک طبقه حفظ شده و ما بقی شاخه ها حذف می شوند. در صورت رشد نهال در سال دوم در يک فاصله حدود 30 سانتيمتری از طبقه اول شاخه های اصلی به صورت مشابه سال اول حفظ می شوند و بقيه شاخه ها در فواصل بين طبقها حذف می شوند.

سال سوم ، هرس نگهداری درخت سیب

با پايان عمليات هرس شكل دهی در سال دوم ، در طی سال سوم شكل اسكلت اصلی درخت به طور كامل مشخص شده و عمليات هرس درخت سیب منحصر به موارد زير می شود :

1. حذف شاخه های نامناسب
2. سربرداری شاخه های مناسب : شاخه های مناسب باقی مانده از يی سوم انتهايی آن ها باید هرس شوند
3. تنظيم فاصله و زاويه شاخه ها از يكديگر

سال چهارم ، هرس نگهداری درخت سیب

به طور كلی عمليات هرس درخت سیب در سال چهارم ، مشابه سال سوم است و بايد در اين سال و سال هاي بعد به نكات مهم و اساسی توجه کرد از جمله :

• حذف شاخه های که بر روی شاخه اصلی در جای نامناسب رشد کرده اند
• حذف شاخه های که در اثر سرما یا خشکیدگی از بین رفته اند
• حذف شاخه های آفت زده ، بیمار و شکسته شده
• حذف شاخه های پیچ خورد و شاخه های که با هم فاصله کمی دارند 

هرس باردهی درخت سیب

هرس باردهی درخت سیب به سه منظور 1 – تشكيل جوانه های گل ده و توليد ميوه 2 – ايجاد تعادل بين رشد رويشی درخت و مقدار محصول 3 – توليد میوه با کیفیت انجام می شود.

نکاتی در مورد هرس باردهی

• زمان هرس باردهی : به طور كلی هرس باردهی بلافاصله پس از شروع هرس شكل دهی آغاز می شود ، هرس باردهی در پايه های بذری از سال چهارم ولی در نهال های پايه قلمه ای از سال دوم شروع می شود.
• شدت و نوع هرس درخت سیب متناسب با سن درخت و نوع رقم باید باشد.
• باردهی شاخه ها به تدريج همراه با تكميل اسكلت بندی درختان سيب شكل می گيرد بنابراين با دخالت در رشد و نمو شاخه های بارده به وسيله هرس باردهی از رشد شاخه های نا به جا نیز جلوگيری می شود.
• در هرس باردهی درختان سيب بهتر است از موقعيت و شكل انواع جوانه ها و شاخه های موجود روی درختان سيب (بارده و غيربارده) شناخت کافی داشته باشید.
• دانستن محل جوانه گل و چگونگی رشد شاخه ها برای تعيين نوع هرس امری حیاتی است.
• برخلاف هرس شكل دهی شدت هرس در هرس باردهی خیلی ضعيف است و فقط به حذف و يا كاهش تعداد بيش از حد جوانه های گل محدود می شود.
• انجام عمليات تنک گل و ميوه با هدف تنظيم باردهی سالانه درخت می تواند انجام گیرد.

هرس جوانسازی درخت سیب

عمر اقتصادی درختان سيب حداكثر 40 سال است كه پس از آن به دليل فرسوده شدن ريشه ها و شاخه های بارده بايستی اقدام به حذف تدريجی درختان مسن کرد. به طور معمول درختان مسن به علت عدم مديريت صحيح و يا رهاشدن دچار ضعف می شوند و به دنبال آن تحت تاثير حمله آفات ، سرمازدگی ، خشكی دچار فرسودگی زودرس می شوند. در اين شرايط ، هرس جوان سازی راهکار مناسبی است.

هرس جوان سازی درخت سیب به دو شكل زير قابل انجام است :

الف) جوان سازی يكباره : این روش از طريق هرس شديد شاخه های اصلی درخت سیب و يا حذف يک سوم تا يک چهارم كل شاخه های بیرونی تشكيل دهنده تاج درخت انجام می شود. درختان در فصل رويشی بعد به دليل برخورداری از ساختمان ريشه ای قويتر و امكان جذب آب و املاح بيشتر قادر به توليد تعداد زیادی شاخه های قوی و شاداب خواهند بود.

ب) جوان سازی تدريجی : چنانچه 5 شاخه اصلی روی درخت وجود داشته باشد می توان در هر سال حداكثر دو عدد از بازوها را از محل مناسب قطع نمود. به اين ترتيب طی دو تا سه سال درخت به صورت كامل به حالت جوان بر می گردد.