همه چیز در مورد کاشت و پرورش درخت پسته

پسته درختی است که از دیرباز در نقاط مختلف ایران مورد کاشت و پرورش قرار می گرفته است. ایران از لحاظ سطح زیر کشت درخت پسته مقام اول جهان را به خود اختصاص داده و بیش از 60 درصد از صادرات جهانی این محصول مربوط به کشور ما می باشد. کاشت درخت پسته در مناطقی با آب و هوای گرم و خشک و رطوبت پایین امکانپذیر است.

پسته یكی از گیاهان مهم خانواده پسته سانان ( Anacardiaceae ) و متعلق به جنس pistacia می باشد. تیره پسته سانان با حدود 60 جنس و 600 گونه یکی از خانواده های مهم گیاهان می باشد. پسته های اهلی که همگی آنها متعلق به Pistacia vera می باشند در دشت های حاشیه کویر ، دامغان ، کرمان ، رفسنجان ، قزوین ، قم و ….. یافت می شود.

خواص و فواید پسته بیشمار است. کلمه پسته فارسی می باشد و از طریق زبان لاتین از فارسی وارد زبان های غربی شده است. زادگاه اصلی آن خاورمیانه و آسیای مرکزی است. در سری مقالات آموزش کاشت درختان در این مقاله با نحوه کاشت درخت پسته آشنا می شویم.

میزان تولید پسته ایران در سال 2017 معادل 575/000 تن بوده که ایران را در مقام اول در دنیا قرار می دهد. بعد از ایران، آمریکا با تولید 272/000 و چین با تولید 95/000 تن در مقام دوم و سوم قرار داشته اند.

شرایط آب و هوایی مورد نیاز کاشت پسته

1 – دما مناسب کاشت درخت پسته

تابستان های گرم و طولانی و زمستان های سرد و طولانی جهت کاشت و پرورش درخت پسته مناسب می باشد. درخت پسته دمای 45 درجه سانتی گراد در تابستان و سرمای منفی 20 درجه در زمستان را به خوبی تحمل می کند. البته میزان مقاومت بر حسب مرحله رشد گیاه ، سن گیا ه، نوع رقم ، وضعیت تغذیه و آبیاری متفاوت می باشد.

پسته نسبت به سرمای دیررس بهاره حساس است. همچنین گرمای زودرس بهاره نیز موجب از بین رفتن گل ها و میوه ها در ابتدای فصل می شود. به علاوه گرمای بیش از حد در زمان مغز بستن و رشد میوه ، باعث افزایش درصد پوکی میوه می شوند.

یکی از دلایل سقط جنین و پوكی محصول پسته درجه حرارتهای بالا و پایین در آخر فصل رشد می باشد كه از رشد میوه جلوگیری كرده و منجر به س قط جنین می شود. وجود بادهای ملایم با سرعت حدود 10 کیلومتر بر ساعت در زمان گلدهی الزامی است، ولی باد های گرم و خشک طوفانی و همراه با گرد و خاک در مناطق پسته کاری مشکل ساز می باشد.

2 – بارندگی مناسب درخت پسته

بارش باران در زمان گلدهی و رشد میوه، برداشت محصول را دچار مشکل می کند. بطور کلی مکان مناسب کاشت درخت پسته باید در جایی در نظر گرفته شود که از حدود یک ماه قبل از فصل برداشت و در طی زمان برداشت بارندگی نداشته باشد تا محیط مساعد رشد عوامل قارچی در آن ایجاد نشود.

شرایط اقلیمی مورد نیاز جهت کاشت و پرورش درخت پسته

شاخص	واحد	مناسب	فابل تحمل	نامناسب
عرض جغرافیایی	درجه	37 – 27 درجه شمالی	–	–
ارتفاع از سطح دریا	متر	1800 – 900	2200 – 1800 900 – 200	کمتر از 200 و بیش از 2200
نیاز سرمایی	ساعت	1000 ساعت بین صفر تا 7 درجه سانتی گراد	700	کمتر از 600 ساعت
دمای محیط در فصل رشد	درجه سانتی گراد	35 – 25	بیشینه 42 – 36 و کمینه 24 – 20	کمتر از 20 و بیشتر از 42
دمای محیط در زمان گرده افشانی	درجه سانتی گراد	22 – 16	بیشینه 30 – 23 و کمینه 15 – 10	کمتر از 10 و بیشتر از 30
رطوبت محیط در فصل رشد	در صد	35 – 25	60 – 36	بیش از 60
رطوبت محیط در زمان گرده افشانی	درصد	50 – 35	بیشینه 65 – 51 و کمینه 34 – 25	بیش از 70

3 – رطوبت مناسب کاشت درخت پسته

از احداث باغ پسته در مناطقی که رطوبت نسبی بالای 70 درصد می باشد باید اجتناب نمود. برای داشتن حداکثر محصول میزان رطوبت نسبی در تابستان باید کمتر از 35 درصد باشد. افزایش رطوبت نسبی در زمان گلدهی و گرده افشانی باعث کاهش بازده گرده افشانی و در نتیجه کاهش تشکیل میوه می شود.

بالا بودن رطوبت در زمان رسیدن میوه هم باعث شیوع بیماریهای قارچی از جمله افزایش آلودگی محصول به آفلاتوکسین می گردد. به طور کلی وجود تابستان های گرم و خشک و طولانی و زمستان های سرد و معتدل از جمله عوامل محیطی مناسب جهت کاشت و پرورش درخت پسته می باشد.

4 – نیاز سرمایی درخت پسته

نیاز سرمایی ارقام پسته ایران حدود 1200 – 600 ساعت متفاوت می باشد. عدم تأمین نیاز سرمایی درختان پسته موجب تأخیر در گلدهی ، گلدهی نامنظم ، کاهش تعداد برگچه های برگ ، تولید برگ های ساده و غیرطبیعی و گلدهی روی شاخه های رشد فصل جاری به صورت انتهایی و جانبی می شود. پسته همانند سایر درختان خزان دار جهت توسعه جوانه ها احتیاج به حداقل سرمای معینی به میزان 1000 ساعت با دمای کمتر از 7 درجه سانتی گراد در طول دوره خواب زمستانی دارد.

رقم اکبری و چروک نسبت به سایر ارقام پسته نیاز سرمایی بالاتری دارد ( بیش از 1000 ساعت ) یکی از روش های رفع نیاز سرمایی درختان رقم اکبری پسته استفاده از روغن ولک است. با توجه به نوسانات دمایی استفاده از روغن ولک به شرح ذیل توصیه می شود :

• خا ک و آب شیرین : رقم اکبری 40 در هزار و سایر ارقام به نسبت 30 در هزار
• خا ک و آب شور : رقم اکبری 50 در هزار و سایر ارقام 40 در هزار ( منظور از خاک و آب شور EC بالای 12 می باشد

کاشت درخت پسته

الف – آماده سازی گودال برای کاشت درخت پسته

در خاک هایی که شرایط کافی برای کاشت و پرورش درخت پسته را دارند گودالی به قطر 5/ 0 تا 1 متر و عمق 5/ 1 متر ایجاد می کنند. بعد از برداشتن خاک چاله و ریختن خاک مرغوب و مقداری کودهای آلی کاملاً پوسیده به کاشت نهال اقدام می کنند.

روش دیگر که نسبتاً پر هزینه می باشد، احداث کانال به عرض 80 – 60 سانتی متر و عمق 1/5 – 1 متر در بستر ردیف های کاشت و سپس پر کردن کانال ها با خاک مرغوب و کودهای حیوانی کاملا پوسیده به همراه کودهای شیمیایی می باشد.

ب – انتخاب نهال

نهال بایستی دارای گواهی اصالت نژادی و گواهی سلامت ، مبنی بر عاری بودن از بیماریهای قارچی مهم ( ورتیسیلیوم ، فیتوفترا و فوزاریوم )، نماتد و آفات قرنطینه ای و سایر عوامل بیماریزا باشد. توصیه می شود از نهال های گلدانی که ارتفاع نهال هایش بیش از 50 سانتی متر و سن آنها 13 ماه باشد برای کاشت درخت پسته استفاده شود.

ج – کاشت درخت پسته

نهال را به طور صحیح در چاله حفر شده، قرار داده و بعد از پر کردن گودال با مخلوطی از خاک مرغوب و کود دامی کاملاً پوسیده ، خاک اطراف نهال را با پا می کوبند تا ذرات خاک به حد ممکن به همدیگر فشرده و ریشه را محکم نگهدارند. پس از انجام این مقدمات باید اقدام به آبیاری نمود.

د – فاصله مناسب کاشت پسته

فاصله 4 – 3 متر بین درختان و 7 – 6 متر بین ردیف ها مناسبترین فاصله برای کاشت پسته است.

مهمترین ارقام پسته ایران

معروف ترین ارقام پسته در ایران عبارتند از : اکبری ، کله قوچی ، احمد آقایی ، اوحدی ، بادامی زرند ، ممتاز ، خنجری دامغان ، شاه پسند ، سفید پسته نوق و قزوینی

اکبری

یکی از ارقام تجاری پسته که از نظر اقتصادی دارای بالاترین ارزش است. میوه های آن بادامی کشیده و درشت می باشند. از خصوصیات این رقم رشد رویشی زیاد آن با برگهای متراکم ، سطح وسیع برگ ، محصول زیاد ، دیرگلدهی و دیررسی بوده و در دهه سوم شهریور ماه قابل برداشت می باشد.

کله قوچی

میوه فندقی شکل درشت و عملکرد خوب این رقم سبب شهرت و گسترش آن شده است. این رقم پسته نسبت به کمبود آب و مواد غذایی حساس بوده و اکثریت برگ های آن 5 برگچه ای هستند و برگچه انتهایی بزرگتر از برگچه های جانبی می باشد.

رقمی زود گل ده بوده و به همین دلیل بیشتر در معرض خطر سرمای دیررس بهاره و خسارت ناشی از آن قرار دارد. این رقم در دهه دوم شهریور ماه قابل برداشت است و از این نظر جزء ارقام متوسط رس درخت پسته می باشد.

احمد آقایی

از خصوصیات این رقم می توان به میوه بادامی درشت و سفیدی پوست استخوانی آن اشاره کرد. اکثریت برگهای آن مرکب سه برگچه ای هستند. رقمی متوسط گل بوده و در دهه سوم شهریور ماه قابل برداشت است و جزء ارقام دیررس پسته طبقه بندی می شود.

اوحدی

این رقم سازگار برای اکثر مناطق پسته خیز کشور بوده، اکثریت برگهای آن سه برگچه ای است و برگچه انتهایی آن بزرگتر از برگچه های جانبی می باشد. رقمی متوسط گل بوده و در دهه اول شهریور ماه قابل برداشت است و از این نظر جزء ارقام زودرس می باشد.

بادامی

میوه این رقم بادامی شکل ، ریز و خنجر مانند است كه رنگی كدر دارد. منشا آن از باغات قدیمی واقع در منطقه زرند كرمان می باشد. اكثریت برگهای آن 5 برگچه ای هستند. رقمی زودگل بوده و در نیمه اول مرداد ماه قابل برداشت است و از این نظر جز ارقام خیلی زودرس درخت پسته می باشد.

مهمترین پایه های درختان پسته و خصوصیات آنها

پایه های عمده درختان پسته کشور بذری بوده، یعنی بیش از 95 درصد از باغات، از گونه پسته اهلی به عنوان پایه استفاده شده است. اکثر باغات پسته کشور در نقاط خشک و کویری واقع شده اند که عمدتاً دارای آب و خاک شور هستند. کمبود منابع آبی و کیفیت پایین آب آبیاری باعث کاهش شدید عملکرد می گردد، بنابراین استفاده از پایه ای مقاوم به تنش در کاشت و پرورش درخت پسته اهمیت بالایی دارد.

الف – ارقام مقاوم به تنش شوری

نتایج تحقیقات نشان داده که پایه قزوینی به شوری حساس تر و پایه سرخس مقاوم ترین پایه به تنش شوری می باشد. بنابراین به نظر می رسد در شرایط تنش شوری زیاد آب و خاک، بهتر است از پایه سرخس و بادامی زرند استفاده شود. لازم به ذکر است میزان شوری آب تا میزان 18 دسی زیمنس بر متر باعث از بین رفتن این نهال ها شده است.

پایه های پسته به خشکی در مقایسه با شوری مقاوم تر می باشند. شوری به طور معنی داری باعث کاهش درصد و سرعت جوانه زنی پایه های پسته می شود و در بین پایه ها، پایه بنه کمترین درصد و سرعت جوانه زنی را داشته است. یکی از نکاتی که قبل از کاشت و پرورش درخت پسته باید حتما مد نظر قرار بگیرد انتخاب پایه مناسب با شرایط منطقه است.

ب – ارقام مقاوم به تنش کم آبی

طبق تحقیقات صورت گرفته پایه چاتلانقوش ( بنه ) مقاومترین پایه به شرایط تنش کم آبی و خشکی می باشد، به طوری که در بررسی که به منظور اندازه گیری رشد شاخه و تاج درخت انجام شده است خصوصیات رشد روی پایه چاتلانقوش نسبت به پایه اهلی بهتر است.

گلدهی درختان پسته

پسته گیاهی دو پایه است و گلهای نر و ماده به صورت خوشه و بطور جانبی بر روی شاخه های یك ساله ظاهر می شوند. گل های پسته فاقد گلبرگ و غده های شهدساز هستند و گرده افشانی توسط باد انجام می شود.

اگر چه 92 درصد گل ها در گل آذین به صورت جانبی هستند ولی فقط 5 درصد آنها به میوه تبدیل می شوند که این میوه ها بیشتر در مجاورت نوک شاخه های جانبی قرار می گیرند. درصد میوه بندی در قسمت انتهایی گل آذین بالاتر است و به طرف قسمت های میانی و قاعده ای کاهش می یابد.

انتخاب درخت گرده دهنده پسته باید طوری باشد که اوج گلدهی آن در روز دوم تا سوم گلدهی رقم ماده باشد. هم رسی و هم زمانی گلدهی گل های ماده و نر برای انجام موفقیت آمیز گرده افشانی و تلقیح ضروری است. در یک باغ پسته ارقام نر و ماده با همپوشانی زمان گلدهی بایستی وجود داشته باشد.

زمان گلدهی و طول دوره گلدهی ارقام مختلف بستگی به شرایط آب و هوایی هر منطقه دارد. معمولا درختان نر زودتر از درختان ماده گل می دهند. گلدهی ارقام نر حدود 5 تا 7 روز زودتر از ارقام ماده می باشد.

ارقام ماده از لحاظ زمان گلدهی به سه دسته تقسیم می شوند :

1 . ارقام زودگل : کله قوچی ، ممتاز ، سفید پسته نوق
2 . ارقام متوسط گل : احمد آقایی ، اوحدی ، بادامی زرند
3 . ارقام دیر گل : اکبری ، شاه پسند ، خنجری دامغان

یكی از شرایط محیطی مورد نیاز جهت توسعه و تكمیل رشد جوانه های گل ، نیاز سرمایی است. نیاز سرمایی پسته ( تعداد ساعات دمای كمتر از 7 درجه سانتی گراد ) بین ارقام پسته اهلی متفاوت و بین 450 تا 1100 ساعت گزارش شده است. در صورتی كه این نیاز سرمایی تأمین نشود، بازشدن جوانه های گل نامنظم شده و به تأخیر می افتد.

تولید گل بصورت جانبی و انتهایی بر روی شاخه های رشد فصل جاری، یكی از علایم آشكار عدم تامین نیاز سرمایی است. رعایت نکات علمی و فنی در انتخاب اولیه محل احداث باغ پسته شرط اصلی در جلوگیری از بروز این مشکل است.

تامین نیاز سرمایی درختان پسته یکی از عملیات های مهم در کاشت و پرورش درخت پسته است. چنانچه نیاز سرمایی در منطقه ای مرتفع نگردد می توان از سیانامید هیدروژن و اسید جیبرلیک برای رفع خواب جوانه و نیز جلوگیری از به تأخیر افتادن شکوفایی جوانه ها استفاده نمود.

به تأخیر انداختن گلدهی در پسته

در عملیات کاشت و پرورش درخت پسته با به تأخیر انداختن گلدهی درختان نر می توان به طور موقت هم پوشانی با درختان ماده ایجاد کرد. از سوی دیگر تأخیر در گلدهی درختان ماده می تواند آنها را از صدمات جدی سرمازدگی بهاره که در برخی از سالها خسارت سنگینی به باغداران وارد می نماید مصون بدارد.

چند روش برای به تاخیر انداختن گلدهی پسته توصیه می شود :

الف : محلول پاشی با تنظیم کننده رشد پاکلوبوترازول موجب تأخیر گل دهی رقم اوحدی شده است. این ترکیب ضمن به تأخیر اندازی گلدهی، دوره زمانی ریزش گرده را افزایش می دهد. این ترکیب را می توان به صورت محلول در پای درخت و در محدوده سایه انداز وارد خاک کرد. با توجه به ماهیت ضد جیبرلینی این ترکیب، کاهش رشد رویشی و طول شاخه قابل پیش بینی بوده و منجر به باردهی بیشتر و کاهش هزینه ناشی از هرس، آبیاری و کوددهی می گردد.

ب : محلول پاشی اتفون با غلظت بالا ( 1500 – 1000 میلی گرم در لیتر ) در رقم اوحدی به طور معنی داری باعث تأخیر در زمان گل دهی و افزایش طول دوره گل دهی می شود.

ج : محلولپاشی با آب از اوایل اسفند هر 6 روز یک بار گل دهی را 7 تا 10 روز عقب می اندازد.

پیش رس کردن گل دهی

پاشیدن ترکیب روغن معدنی + دی نیتروارتوکروزول به عنوان ترکیبات ضد رکود در طی دوره خواب جوانه های درختان ماده باعث گل دهی زودتر آنها می شود که به هم پوشانی کافی آنها با درختان نر انجامیده و افزایش عملکرد را سبب شده است.

زمان دقیق مصرف این ماده در اواخر بهمن است. استعمال بی موقع آن منجر به زود خندانی می گردد. روغن ولک شکوفایی گل را 10 تا 14 روز به جلو می اندازند البته جلو افتادن شکوفایی گل خطر سرمای دیررس بهاره را نیز بهمراه دارد.

گرده افشانی درختان پسته

در کاشت و پرورش درخت پسته عملیات گرده افشانی دارای اهمیت زیادی است. در درختان پسته با توجه به این كه گلها بدون گلبرگ هستند و جذابیتی برای حشرات مخصوصاً زنبور عسل ندارند، گرده افشانی به وسیله باد صورت می گیرد. عدم جریان هوا و آب و هوای بارانی ، شرایط نامساعدی را برای پراكندگی دانه های گرده ایجاد می نمایند.

در صورتی كه گرده افشانی درخت پسته انجام نگیرد، گل ها ریزش پیدا کرده و میوه ها پوك می شوند. همچنین بادهای شدید و طوفانی باعث خشك شدن سطح كلاله گل و بارندگی باعث شستشوی سطح كلاله و از بین رفتن چسبندگی آن می شود که این دو عامل نیز باعث کاهش میزان گرد افشانی درختان پسته می شود.

نسبت مناسب پایه های نر و ماده در یك باغ مهمترین عامل موثر در گرده افشانی درخت پسته است و رعایت نسبت یك درخت نر به ازای هر 8 درخت ماده می تواند گرده كافی و مورد نیاز را تأمین نموده و مشكل كمبود گرده را برطرف نماید. كاشت درخت پسته نر به صورت یك ردیف عمود بر مسیر باد غالب و در حاشیه باغ، گرده مناسب و فراوان برای درختان ماده تولید می کند.

گرده افشانی مصنوعی درخت پسته

گرده افشانی مصنوعی درخت پسته به کمک اتومایزر در پسته ( به صورت مخلوط 2 درصد گرده با 98 درصد آرد گندم ) باعث افزایش میزان میوه نشینی از 9 درصد به 14 درصد شده است. برای تهیه گرده ، هم زمان با باز شدن اولین گل های انتهایی درخت ، شاخه حاوی خوشه های گل برداشت شده و در شرایط نسبتاً خشک و دمای اطاق ( 20 تا 25 درجه سانتی گراد ) روی کاغذ تمیزی قرار داده می شود.

24 ساعت بعد خوشه ها را تکان داده یا می کوبند و برای خالص تر کردن گرده ، آن را از یک الک ریز می گذرانند. قوه نامیه گرده پسته در دمای اتاق ظرف 3 الی 4 روز به صفر می رسد. بنابراین نگه داری آن در دمای پایین ضروری است.

ضمناً می توان شاخه های حاوی گل های نر را که در حال باز شدن گل هستند را در ظرفی از آب گذاشته و در بین شاخه های درختان ماده قرار داد تا با باز شدن تدریجی گل های نر، گرده افشانی گل های ماده انجام شود

ریزش گل و میوه درخت پسته

1 – ریزش جوانه گل

جوانه های گل با میوه های در حال رشد برای دریافت مواد فتوسنتزی رقابت می کنند و این موضوع ممکن است دلیل ریزش آنها باشد. محلولپاشی اوره در ترکیب با بنزیل آدنین بطور موفقیت آمیزی از ریزش جوانه های گل در درخت پسته رقم کرمان جلوگیری بعمل می آورد.

2 – ریزش میوه درخت پسته

ریزش میوه ها یکی دیگر از مشکلات درختان پسته است، به طوری که در سال های پر محصول به حدود 80 درصد هم می رسد. نوع گرده ، مشکلات گرده افشانی و لقاح ، شرایط نامساعد محیطی و اختلال در جذب کربوهیدرات ها ، عناصر معدنی و مواد تنظیم کننده رشد از جمله برخی دلایل این پدیده گزارش شده است.

پلی آمین های آزاد پوترسین، اسپرمیدین و اسپرمین از جمله ترکیباتی هستند که از ریزش شدید میوه ها در انگور و انبه می کاهد. تأثیر محلولپاشی پلی آمین های اسپرمین و اسپرمیدین به میزان زیادی بستگی به زمان کاربرد و غلظت مورد استفاده آنها دارد و به نظر می رسد که کاربرد پلی آمین اسپرمین نقش مهمی در جلوگیری از پدیده ریزش و همچنین بهبود رشد و نمو میوه و عملکرد شاخه های پسته ایفا می نماید.

پوکی پسته

پوکی نیز یکی دیگر از مشکلات فیزیولوژیکی درختان پسته به شمار می آید. پژوهش ها نشان می دهند که تولید میوه های پوک ممکن است به دلیل مشکلات گرده افشانی و لقاح ، شرایط نامساعد محیطی و همچنین تنش های تغذیه ای ، شوری و خشکی رخ دهد.

عدم وجود گرده کافی که ناشی از کمبود درخت نر می باشد، مهمترین عامل پوکی پسته بوده و باید به ازای هر 10 الی 15 درخت ماده یک درخت نر در باغ وجود داشته باشد. در صورت کمبود درخت نر حتماً گرده افشانی مصنوعی درخت پسته باید انجام شود.

کمبود ” عنصر بر ” در مرحله گرده افشانی تا بستن میوه نقش چشم گیری در بروز پوکی در پسته دارد. عدم رسیدگی و توجه کامل به درختان از جمله آبیاری کم و نامنظم ، تغذیه نامناسب ، عدم هرس درختان و غلبه آفات مکنده بویژه پسیل در باغ ، باعث پر نشدن مغز پسته و یا ریزش جوانه های سال بعد می شود.

پوکی دردرختان پسته در دو مرحله پیش می آید. مرحله اول در زمان گلدهی در فروردین ماه به علت کمبود عناصر غذایی بویژه بُر می باشد. این عنصر بر روی جوانه زنی دانه گرده و افزایش رشد لوله گرده نقش اساسی دارد و کمبود آن باعث کاهش تلقیح و باروری می گردد. چنانچه مقدار بُر به کمتر از 120 میلی گرم بر لیتر برسد، عارضه پوکی رخ می دهد. مرحله دوم در مرحله پر شدن مغز که در تیر ماه می باشد روی می دهد. کمبود ذخایر هیدرات های کربن و عناصر غذایی نیز منجر به بروز پوکی می گردد.

خندانی پسته

در ارتباط با مشکل ناخندانی در پسته، مشخص شده است که نوع گرده ، باردهی زیاد ، زمان نامناسب برداشت و تنش های آبیاری و تغذیه ای می تواند در بروز این پدیده نقش داشته باشند. آبیاری ناکافی از اواخر مرداد تا اواسط شهریور به طور معنی داری خندانی را کاهش می دهد. ضمناً از اواخر اردیبهشت تا اوایل تیر در صورت کم کردن میزان آبیاری خندانی افزایش پیدا می کند.

عوامل موثر در خندانی

خندانی پسته در باغ در اثر هرس مناسب و تغذیه خوب افزایش می یابد. آبیاری درختان بویژه در دوره رشد و نمو مغز ( تیر- شهریورماه ) نیز باعث افزایش خندانی پسته می گردد. هرس ، تغذیه ، آبیاری ، اصلاح و انتخاب پایه و رقم مناسب ، منبع گرده مناسب ، فرآوری و خشک کردن مناسب پسته پس از برداشت به عنوان راهکارهای عملی افزایش خندانی پسته بسیار حائز اهمیت می باشند.

زود خندانی

زود خندانی نیز که چند هفته قبل از زمان برداشت رخ می دهد یکی دیگر از مشکلات تولید پسته می باشد. از آنجایی که پسته های زود خندان معمولاً آلوده به سم آفلاتوکسین می شوند در پایانه و انبارهای پسته ایجاد مشکل می نمایند.

کمبود برخی عناصر معدنی و آبیاری نامناسب در افزایش پدیده زودخندانی موثر است. زود خندانی ارتباط زیادی با بی نظمی در تأمین مقدار آب مورد نیاز گیاه و دور آبیاری دارد. استفاده از روغن های معدنی زمستانی نیز در زود خندانی موثر است. همچنین نوع پایه می تواند در زود خندانی موثر باشد.

سال آوری

عدم تولید محصول یکنواخت در سالیان متوالی را سال آوری گویند. در درختان پسته وجود محصول زیاد در یک سال باعث ریزش جوانه های گل می شود به طوری که هر ساله جوانه های گل فراوانی بر روی درخت پسته تشکیل شده ولی به دلیل وجود محصول سنگین و ایجاد رقابت در جذب مواد غذایی و قندی بین جوانه های گل و میوه های در حال نمو، درصد زیادی از جوانه های گل ریزش می نمایند. ریزش جوانه های گل باعث کاهش یا عدم تولید محصول شده و بدین طریق سال آوری ایجاد می گردد.

• ارقام دارای بیشترین سال آوری عبارتند از : احمد آقایی و فندقی زودرس
• ارقام دارای کمترین سال آوری عبارتند از : جندقی ، شاه پسند و ایتالیایی

وجود غالبیت انتهایی در پسته باعث رشد رویشی بیش از حد جوانه انتهایی و جلوگیری از رشد جوانه های جانبی می گردد. عدم رشد جوانه جانبی باعث کاهش سطح میوه دهی و کاهش تولید محصول می شود . در این شرایط تنها 3- 2 درصد جوانه رشد در سال به جوانه گل و بقیه به صورت رویشی و رکود باقی می مانند.

پیوند زدن درختان پسته

یکی دیگر از مراحل کاشت و پرورش درخت پسته عملیات پیوندزنی درختان است. سه روش پیوند زنی درختان پسته در ایران مرسوم است: 1 – پیوند لوله ای 2 – پیوند شکمی 3 – پیوند اسکنه ای

هم اکنون استفاده از پیوند ماسوره ای ( لوله ای ) به دلیل سادگی، سرعت عملیات و درصد بالای جوش خوردن بین پایه و پیوندک رواج یافته و 99 درصد درختان پسته با استفاده از این روش تکثیر می شوند.

از آنجا که درخت پسته از نوع درختان صمغ دار است، ایجاد هر گونه خراش در تنه یا شاخه های آن موجب تراوش صمغ می گردد. بنابراین در پیوند شکمی نهال پسته، شکاف افقی در پایین شکاف عمودی و به شکل تی انگلیسی معکوس زده می شود. تا ترشح صمغ مانع رویش و رشد جوانه پیوندک نشود.

آماده سازی پایه، تهیه پیوندک و انجام عمل پیوند زنی

در اسفند ماه نهال های 3 – 2 ساله پسته در زمین اصلی سربرداری می شوند. پس از رشد جوانه های جانبی، بسته به نوع آرایش تنه درخت، 3 – 1 شاخه جانبی بر روی پایه اصلی نگهداری شده و سایر شاخه ها حذف و بر روی شاخه های باقی مانده عملیات پیوند انجام می گیرد.

در پیوند لوله ای هم اندازه بودن قطر پایه و پیوندک ضروری است، به همین منظور ابتدا پایه و شاخه مناسب پیوندک انتخاب می شود. زمان مناسب برای پیوند نهال های پسته به طور عمده در اواخر اردیبهشت ماه تا اوایل خرداد، یعنی هنگامی است که درخت به راحتی پوست می دهد و دمای هوا در حد معتدل قرار دارد.

برای تهیه پیوندک حدود 3 – 2 سانتی متر بالاتر از جوانه ، شاخه را قطع کرده سپس از 2 سانتیمتری زیر جوانه با چاقوی پیوند زنی پوست دور تا دور بریده می شود. بعد با انگشت پوست برش خورده را به آرامی چرخانده تا پوست حاوی جوانه به راحتی و به طور کامل از چوب جدا شود. پیوندک آماده شده به شکل استوانه ای و حاوی جوانه می باشد.

شاخه های جانبی بر روی پایه نیز سربرداری شده و سپس به فاصله 3 – 2 سانتی متر از بالا دور تا دور شاخه برش داده می شود و به روش تهیه پیوندک، پوست جدا می شود. پس از آماده شدن پایه و پیوندک، پیوندک را که به شکل استوانه است روی چوب پایه قرار داده و به آرامی در محل خود مستقر می نمایند.

در نهایت محل پیوند با نوار به طور مناسب بسته می شود. لازم است پیوند در ارتفاع 40 تا 50 سانتی متری پایه صورت گرفته و نهال به صورت تک تنه هدایت شود.

عملیات بعد از پیوند

پس از پیوند آبیاری باید منظم و به فواصل 14 روز یکبار انجام شود. شاخه ها و پاجوش هایی که از زیر محل پیوندک و بر روی پایه ایجاد می شود باید قطع گردد. حدود 20 – 15 روز پس از عملیات پیوند زنی، با اطمینان کامل از جوش خوردن پیوند، نوار پیوند باز شود.

آبیاری درخت پسته

کیفیت آب از شاخص های مهم برای افزایش عملکرد می باشد، بطوری که بین عملکرد محصول پسته و شوری آب و خاک رابطه معنی داری وجود دارد. با افزایش شوری میزان عملکرد کاهش می یابد و زمانی که EC به 24 دسی زیمنس به متر می رسد، عملکرد به صفر تنزل می یابد. قابل ذکر است تا میزان شوری 8 دسی زیمنس بر متر در خاک، کاهش معنی داری در عملکرد محصول پسته ایجاد نمی شود.

انتخاب دور آبیاری

دور آبیاری مناسب در باغات پسته با توجه به فصل رشد ، نوع خاک ، روش آبیاری درختان و سن گیاه متفاوت می باشد. نهال های پسته در روش آبیاری سطحی با دور آبیاری 7 روزه آبیاری می گردند و به تدریج با رشد آنها و رسیدن به سن 5 سالگی دور آبیاری به 14 روز افزایش می یابد. از 5 سالگی تا 10 سالگی به تدریج دور آبیاری افزایش می یابد و در سن 10 سالگی به 25 روز می رسد.

در درختان بارور پسته دور آبیاری در خاکهای سبک 25 روز، در خاکهای متوسط 30 روز و در نهایت در خاکهای سنگین 35 روز متغیر است. در ماههای گرم سال بهتر است این دوره کمی کمتر در نظر گرفته شود. اطلاع از زمان آبیاری یکی از اصولی است که برای کاشت و پرورش درخت پسته به آن احتیاج است.

در صورتی که از روشهای آبیاری تحت فشار، نظیر قطره ای جهت آبیاری باغات استفاده گردد از دور آبیاری یک روز در میان برای نهال های تازه کاشته شده تا دور آبیاری 15 روزه برای درختان بارور استفاده شود که البته بستگی به سبکی و سنگینی خاک و یا فصل رشد درخت دارد.

توصیه های مدیریتی جهت کاهش اثر شوری آب و خاک

یکی از بزرگترین مشکلات موجود در کاشت و پرورش درخت پسته شوری آب و خاک می باشد. لذا برای استفاده بهینه از این منابع رعایت پاره ای از توصیه های فنی الزامی می باشد تا حتی الامکان اثرات زیان آور این شوری کم شود :

1. کاشت زراعت هایی مانند جو در اراضی بکر با آبیاری های مرتب و دور آبیاری کوتاه قبل از احداث باغ
2. در صورتی که کاشت پسته در اراضی شور مد نظر باشد، نهال ها در کف جوی ها و نه در محل داغ آب کشت شوند. به عبارت دیگر به جای جوی و پشته، نواری به عرض حداقل یک متر و عمق مناسب جهت آبگیری ایجاد و نهال کاملاً در روی خط وسط این نوار کاشته شود.
3. آبشویی خاک از طریق انجام آبیاری های سنگین قبل از احداث باغ و دادن آب اضافی نسبت به نیاز درخت پسته
4. استفاده از نهال مقاوم به شوری جهت کاشت در اراضی شور
5. انجام آبیاری های زمستانه از اواخر پاییز تا اواسط زمستان، یعنی زمانی که درخت در مرحله خواب می باشد
6. حفظ آب قابل دسترس گیاه در خاک در حد بالا با اعمال دوره های آبیاری کوتاه مدت