کاشت درخت انگور کاشت یکی از پرسودترین محصولات کشاورزی است. شاید کمتر میوه ای به اندازه انگور پر برکت باشد به طوری که از تمام قسمت های این میوه حتی دانه های آن استفاده می شود. از حبه های انگور آب غوره و سرکه از پوست غوره ها به عنوان سماق ، از میوه انگور رسیده علاوه بر تازه خوری برای تولید آب میوه ، کشمش ، مویز و شیره و از دانه انگور برای تولید روغن استفاده می شود.
در مقاله های قبل با نحوه کاشت درختان انار ، زردآلو ، کیوی آشنا شده ایم. در این مقاله مراحل کاشت درخت انگور به صورت قدم به قدم توضیح داده شده است تا علاقه مندان به این میوه با ارزش با مراحل مختلف کاشت آن آشنا شوند.
انگور گیاهی است از خانواده ” vitaceae ” و بومی منطقه آسیای میانه است. میوه ها درخت به صورت خوشه ای و سبز رنگ بوده و بر روی شاخه های سال جاری تشکیل می شوند. درخت انگور دارای 600 گونه در 4 رنگ زرد ، سبز ، قرمز و سیاه و به صورت بادانه و بی دانه است. مهمترین مناطق کاشت انگور در ایران استانهای آذربایجان شرقی و غربی ، اراک ، خراسان و قزوین است.
مناطق مستعد کاشت درخت انگور
محل مناسب برای کاشت درخت انگور و ایجاد تاکستان باید دارای ویژگی های زیر باشد :
دمای مناسب کاشت درخت انگور
انگور درخت بومی مناطق معتدل و نیمه گرمسیری است. دمای مناسب برای رشد درخت انگور دمای 25 درجه است دمای بالای 43 درجه باعث توقف رشد درخت می شود. سرمای زیر 15 – نیز به انگور صدمه می زند و باعث خشک شدن درخت می شود.
شیب زمین
در مناطق سرد شیب های رو به جنوب برای کاشت درخت انگور مناسب تر است زیرا در این شیب ها میزان تابش آفتاب بیشتر بوده و بنابراین نسبت به شیب های شمالی گرمتر هستند.
نیاز سرمایی درخت انگور
نیاز سرمایی درخت انگور حدود 90 روز دمای بین 7 – 0 درجه سانتی گراد است. مناطقی که نتوانند این دما را در طول فصل پاییز و زمستان تامین کنند مکان مناسب برای کاشت درخت انگور نیستند.
خاک مناسب کاشت درخت انگور
درخت انگور برای رشد به خاک سبک ، حاصلخیز با زه کشی مناسب که حداقل دارای 1 متر عمق باشد نیاز دارد. انگور در خاک های سبک بیشتر از خاک های سنگین و رسی رشد کرده و محصول بیشتری می دهد. PH مناسب درخت انگور بین 6 و 7 است.
شوری خاک بر روی عملکرد و میزان محصول انگور اثر سوء داشته به طوری که با افزایش شوری خاک باردهی درخت به طرز چشمگیری کاهش پیدا می کند. شوری مناسب خاک برای تکثیر درخت انگور باید کمتر از 2000 میلی موس بر سانتی متر می باشد.
کاشت درخت انگور
درخت انگور را به دو روش جنسی ( کشت بوسیله بذر ) و کاشت غیر جنسی ( با استفاده قلمه ، استفاده از نهال ، پیوند زدن و خوابانیدن شاخه ) قابل تکثیر است. در مقاله انواع روشهای تکثیر گیاهان می توانید با روش های مختلف کاشت گیاهان و درختان آشنا می شوید.
فاصله مناسب کاشت درخت انگور
فاصله مناسب کاشت انگور بستگی به بافت خاک ، میزان آب در دسترس ، شیب زمین ، میزان بارندگی سالیانه و نوع هرس درخت دارد. معمولا در کاشت انگور به صورت دیم فاصله درختان از 5 * 5 تا 7 * 7 با توجه به عوامل گفته شده متغیر است.
برای کاشت آبی درختان انگور فاصله مناسب حدود 2 تا 4 متر است. بنابراین در کشت آبی اگر فاصله بین ردیفها را 2/5 متر و فاصله بین هر بوته بر روی ردیف ها را 4 متر در نظر بگیریم حدود 1000 بوته برای کاشت در یک هکتار نیاز است.
کاشت درخت انگور بوسیله بذر
تکثیر درخت انگور بوسیله بذر برای احداث باغ چندان مرسوم نیست زیرا گیاه حاصله با درخت مادری از لحاظ ژنتیکی متفاوت خواهد بود. ولی در سطوح کوچک و در منزل می توان از این روش استفاده کرد. برای این کار باید پس از جمع آوری بذرها آنها را در جای خشک و خنک نگه داشته و سپس برای رشد بهتر آنها را سرمادهی کرد.
برای سرمادهی بذرها مقداری ماسه مرطوب درون جعبه ای ریخته سپس بذرها را روی ماسه ها ریخته و روی بذرها را با ماسه می پوشانیم. سپس جعبه را در یخچال با دمای زیر 5 درجه سانتی گراد به مدت 1 ماه نگهداری می کنیم. بهتر است عملیات سرمادهی در اسفند ماه انجام شود تا در اوایل فروردین بذرها برای کاشت آماده شده باشند.
بذرها را می توان در درون گلدان یا در خزانه کاشت. برای کاشت در خزانه پس از آماده سازی زمین بذرها را در عمق 5 – 4 سانتی متری زمین می کارند. فاصله ردیف ها از یکدیگر باید 40 سانتی متر و فاصله بذرها 20 سانتی متر باشد. پس از کاشت بذرها ، زمین باید هر 4 – 3 روز یکبار آبیاری شود. بعد از گذشت حدود 1 ماه بذرها سبز می شوند.
آبیاری مناسب و حفاظت از بوته های تازه روییده از تابش آفتاب و حذف علف های هرز پس از کاشت درخت انگور دارای اهمیت زیادی است. نهال های رشد کرده را در اوایل سال بعد می توان از خزانه بیرون آورد و در زمین اصلی کاشت.
کاشت قلمه
شاخه های که برای قلمه گیری انتخاب می شود باید قوی و خشبی باشد. پوست شاخه باید شفاف و روشن و زیر پوست رنگ سبز روشن داشته باشد. بهترین قسمت برای قلمه گیری از درخت قسمت میانی شاخه های یکساله است. پس از انتخاب شاخه مناسب باید 1 سانتی متر بالاتر از آخرین گره و حدود 2 سانتی متر در زیر پایین ترین گره برش زده شود. طول قلمه هم باید بین 40 – 30 سانتی متر در نظر گرفته شود.
قلمه ها را هم در گلدان هم در خزانه هم به صورت مستقیم در زمین اصلی باغ می توان کاشت. برای کاشت درخت انگور در خزانه پس از شخم و دیسک زدن زمین خزانه ، شیارهای به عمق 25 سانتی متر و به فاصله 45 سانتی متری از یکدیگر حفر می کنند.
سپس قلمه ها را به فاصله 5 سانتی متری از یکدیگر به صورت مورب درون شیارها قرار داده و روی آنها خاک می ریزند. کاشت قلمه ها باید جوری باشد که 2 جوانه انتهایی قلمه ها از خاک بیرون باشد. در انتها نیز قلمه ها را آبیاری می کنند. قلمه ها بعد از 1/5 – 1 ماه ریشه دار می شوند.
برای کاشت مستقیم قلمه های انگور در زمین اصلی بهتر است از قلمه پاشنه دار که در حدود 1 متر طول دارد استفاده شود. برای کاشت قلمه ابتدا در ته چاله مقداری خاک سطحی مخلوط با کود ریخته تا محل کاشت قلمه بالا بیاید. سپس قلمه ها را به صورت مورب در چاله ها قرار داده و اطراف آن را با خاک پر می کنیم بعد از کاشت ، قلمه ها باید آبیاری شوند.
کاشت درخت انگور بوسیله نهال
نهال مورد استفاده انگور باید مرغوب ، با کیفیت ، دارای شناسنامه ، بدون هیچگونه آفت و بیماری باشد و از مراکز معتبر تهیه شود. نهالی مناسب برای کاشت انگور است که حداقل 30 سانتی متر ارتفاع و یک سانتی متر قطر و حداکثر دوساله باشد.
آماده سازی زمین قبل از کاشت
برای آماده سازی زمین جهت کاشت درخت انگور باید در ابتدا عملیات شخم زدن خاک انجام شود. برای اینکار در فصل پاییز یا زمستانه بوسیله گاوآهن برگردان دار خاک را شخم زده سپس برای از بین بردن کلوخه ها و یکنواخت شدن زمین دیسک زده می شود. برای تقویت خاک قبل از شخم زدن می توان حدود 10 الی 20 تن کود دامی کاملا پوسیده را به خاک اضافه کرد تا پس از شخم کود کاملا با خاک مخلوط شود.
حفر چاله ها
پس از شخم و تسطیح زمین باید نقشه احداث چاله ها با توجه به شکل و شرایط زمین رسم شده و جای احداث چاله های کاشت مشخص شود. برای کندن چاله ها می توان از نیروی انسانی ، مته های گودبردای و یا بیل مکانیکی استفاده کرد. ابعاد مناسب چاله ها برای کاشت درخت انگور باید 0/5 × 1 متر یا 1 × 1 متر باشد.
در هنگام حفر چاله ها به منظور کاشت درخت انگور باید خاک سطحی تا عمق 40 سانتی در یک سمت چاله و خاک های عمیقتر که حاصلخیزی کمی دارند در سمت دیگر چاله ریخته شود تا در زمان پر کردن چاله ها از خاک سطحی به دلیل حاصلخیزی بهتر در اطراف ریشه نهال ها استفاده شود.
برای پر کردن چاله ها علاوه بر خاک سطحی از کود دامی پوسیده ، 150 گرم کود فسفاته ، 150 گرم کود پتاسه استفاده می شود. البته بهتر است ابتدا کودها در ته چاله ریخته شود سپس روی کود ها را با خاک پوشاند تا ریشه بوته ها با کود در تماس مستقیم نباشد. پس از کاشت انگور و در هنگام پر کردن چاله باید مقداری از سطح چاله نسبت به سطح زمین پایینتر باشد تا آب باران به راحتی به سمت چاله سرازیر شود.
زمان مناسب برای کاشت نهال ها نیز فصل پاییز یا اواخر زمستان بعد از برطرف شدن سرمای زمستانه است. کاشت نهال یا قلمه در فصل پاییز در مناطقی با آب و هوای گرم که خطر یخبندان زمستانه وجود ندارد امکان پذیر است. کاشت پاییزه درخت انگور باعث استقرار بهتر نهال ها می شود.
کاشت نهال
قبل از کاشت نهال ها باید ریشه و شاخه آن هرس شود. بدین منظور ریشه های قطع شده یا له شده که در حین بیرون آوردن نهال ها از خاک و یا در حین انتقال آسیب دیده باشند حذف می شوند. بهتر است قبل از کاشت ریشه درخت را در محلول پرالیناژ ( مخلوط 20 کیلوگرم کود دامی + 10 کیلو خاک رس + 200 گرم یک قارچ کش مانند مانکوزب یا کاپتان + 100 لیتر آب ) قرار داده و سپس آن را بکارید.
در هنگام کاشت درخت انگور گودال را به میزان 20 سانتی متر با کود پر می کنند. سپس بر روی کودها مقداری خاک ریخته تا ریشه ها در تماس مستقیم با کود قرار نگیرد. سپس نهال ها را در گودال کاشته و بر روی آنها خاک می ریزند. نهال ها برای کاشت باید 40 سانتیمتر طول و 1 سانتی متر قطر و حداکثر دوساله باشند.
کاشت درخت انگور به روش خوابانیدن شاخه
معمولا از روش خوابانیدن برای ارقامی استفاده می شود که به سختی ریشه دار می شوند. برای کاشت درخت به روش خوابانیدن در طول فصل بهار و تابستان شیارهایی به عمق 25 سانتی متر اطراف درخت انگور ایجاد کرده و سپس شاخه ها را خم کرده درون شیارها قرار می دهیم در انتها بر روی شاخه ها حدود 8 سانتی متر خاک می ریزیم.
در هنگام خوابانیدن شاخه به منظور کاشت درخت انگور باید 2 جوانه از سر شاخه بیرون از خاک باشد. پس از گذشت یک ماه از محل جوانه های در زیر خاک شاخه هایی شروع به رشد کرده همزمان با رشد شاخه ها مقدار خاک درون شیار را افزایش می دهیم تا در انتهای رشد شیارها کاملا پر شود. پس از رشد کامل شاخه ها می توان آنها را از خاک بیرون آورد و در زمین اصلی کاشت.
نیاز آبی درخت انگور
نیاز آبی درخت مو حدود 6 هزار متر مکعب در سال است که البته اگر از آبیاری قطره ای استفاده کنیم این میزان به حدود 4/5 هزار متر مکعب کاهش پیدا می کند. کاشت درخت انگور به روش دیم و آبی امکان پذیر است. کاشت دیم بیشتر در مناطق کوهپایه ای و در مناطقی که حداقل دارای 450 میلیمتر بارندگی سالیانه باشد امکان پذیر است.
کوددهی درخت انگور
برای تقویت درخت انگور سالیانه بین 15 تا 20 تن در هکتار کود دامی پوسیده را به خاک باغ اضافه می کنند. معمولا روش های مختلفی برای کوددهی درختان انگور وجود دارد از جمله آن اضافه کردن مستقیم کود به خاک منطقه ریشه ، استفاده از روش چالکود ، اضافه کردن کود به آب آبیاری و استفاده از روش فروت ست است.
درخت انگور برای رشد و میوه دهی مناسب به تمامی عناصر ضروری احتیاج دارد. در قسمت زیر به میزان عناصر لازم از جمله ازت ( نیتروژن ) ، پتاسیم ، منیزیم ، بر و روی برای هر درخت انگور در طول یک سال اشاره شده است.
کود ازته معمولا در دو نوبت یکی در اوایل فصل بهار و دیگری در اوایل فصل تابستان به درختان داده می شود میزان کود ازته برای یک هکتار باغ انگور 150 کیلوگرم ازت خالص می باشد که در این حالت به هر درخت حدود 400 – 300 گرم ازت تعلق می گیرد.
برای هر هکتار باغ انگور چیزی بین 60 تا 140 کیلوگرم پتاسیم لازم است. که به هر درخت باید چیزی در حدود 100 تا 300 گرم پتاسیم داده شود. میزان منیزیم لازم برای هر درخت انگور حدود 1 تا 2 کیلوگرم سولفات منیزیم است. میزان ” بر” لازم برای هر بوته درخت انگور به طور سالیانه 30 گرم برای هر بوته یا 30 کیلوگرم در یک هکتار است.
میزان روی مورد نیاز برای هر هکتار موستان حدود 100 کیلوگرم سولفات روی است. که در این حالت به هر درخت انگور 50 گرم روی خواهد رسید. درختان انگوری که در خاک های سنگین کاشته شده اند بیشتر با کمبود آهن مواجه می شوند برای جبران کمبود آهن به ازای هر بوته 150 گرم آهن به صورت سولفات آهن یا کلات آهن داده می شود.
هرس درخت انگور
میوه های انگور بر روی شاخه های سال جاری به وجود می آید بنابراین هرس مناسب درخت دارای اهمیت زیادی است. هرس درخت انگور به دو صورت هرس باردهی و هرس فرم انجام می شود. هرس باردهی به دو هرس زمستانه و هرس تابستانه تقسیم می شود.
در هرس زمستانه حذف شاخه های آفت زده ، بیمار ، خشک شده و شاخه های بارده همان سال ، پاجوش ها و تنه جوش های اضافی انجام می شود. در هرس باردهی زمستانه باید تعداد مناسبی جوانه به عنوان جوانه های بارده بر روی درخت باقی گذاشته شود. هرس زمستانه هر ساله بعد از کاشت درخت انگور باید انحام شود.
زمان انجام هرس زمستانه بعد از ریزش برگها در پاییز تا اواخر زمستان قبل از جوانه زدن درخت است. در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری می توان هرس را در اواخر فصل پاییز انجام داد ولی در مناطق سردسیری هرس باید در اواخر فصل زمستان بعد از تمام شدن سرمای زمستانه انجام شود.
هرس تابستانه درخت انگور به منظور حذف جوانه ها ، شاخه ها و برگ های اضافی انجام می شود. همچنین در این هرس حذف خوشه های مازاد در مراحل اولیه رشد ، قطع نوک شاخه ها و حذف جوانه های متورم پایین تنه انجام می شود.
زمان انجام هرس تابستانه از اواسط بهار تا پایان دوره رشد درخت است. با انجام هرس تابستانه در اثر افزایش تعادل در رشد رویشی و زایشی درخت تشکیل میوه افزایش پیدا کرده همچنین میزان نور در تاج درخت افزایش پیدا می کند که این مسئله باعث افزایش کیفیت میوه ها خواهد شد.
هرس فرم درخت انگور در سالهای اول بعد از کاشت درخت انگور و به منظور فرم دهی درخت انجام می گیرد. از جمله فرم های که در تربیت درخت انگور رایج است تربیت پاچراغی ، کوردون است. در زیر دو نوع هرس درخت انگور توضیح داده شده است :
هرس پاچراغی درخت انگور
ارتفاع درخت در تربیت پاچراغی بین 90 تا 150 سانتی متر است. برای تربیت درخت انگور به شکل پاچراغی بعد از کاشت نهال ، شاخه از بالای جوانه دوم قطع می شود. از محل جوانه ها دو شاخه شروع به رشد می کند. شاخه ای که در قسمت بالای درخت قرار دارد حذف می شود شاخه پایینتری نیز از بالای جوانه دوم قطع می شود.
در سال دوم دوباره از محل جوانه ها دو شاخه شروع به رشد می کند. در تابستان سال دوم دوباره شاخه بالایی و شاخه پایینی سربرداری می شود. بر روی این شاخه ها که به عنوان شاخه اصلی درخت در نظر گرفته می شود شاخه های فرعی شروع به رشد می کنند.
در سال سوم بعد از کاشت درخت انگور 5 – 4 شاخه به عنوان شاخه فرعی در نظر گرفته می شود و مابقی شاخه ها حذف می شوند. شاخه های باقی مانده نیز از بالای جوانه دوم سربرداری می شود. به این ترتیب شکل پاچراغی درخت بدست می آید.
هرس کوردون درخت انگور
برای تربیت درخت به شکل کوردون به روش زیر عمل کرده :
پس از کاشت درخت انگور یکی از شاخه ها را به عنوان شاخه اصلی درخت در نظر گرفته و در صورت وجود شاخه های دیگر آنها را حذف می کنند. سپس در اطراف تنه اصلی قیمی ایجاد کرده و تنه نهال را به قیم متصل می کنند. از هر قیم دو سیم یکی به سمت راست و دیگری به سمت چپ کشیده می شود. با رشد نهال شاخه های فرعی بر روی درخت شروع به رشد می کنند.
یکی از شاخه های فرعی را بر روی سیم سمت راستی و دیگری را بر روی سیم سمت چپی هدایت می کنند و مابقی شاخه ها را هرس می کنند. با رشد بازوهای چپ و راست درخت شاخه های دیگری بر روی این بازوها شروع به رشد می کنند. از این شاخه ها دو عدد شاخه قوی یکی در سمت راست و یکی درسمت چپ را انتخاب کرده و به عنوان بازوی های طبقه دوم به سیم دوم هدایت می کنند.
در هرس کوردون درخت انگور شاخه های بارده سیم اول به سیم دوم و شاخه های بارده سیم دوم به سیم سوم هدایت می شوند. در این شکل از تربیت درخت انگور نیاز به هرس مداوم سالیانه دارد تا شکل درخت بر روی سیم ها حفظ شود.
