چگونگی داشت و نگهداری از درختان انجیر

داشت درخت انجیر شامل انجام عملیاتی برای حفاظت و نگهداری از درختان انجیر از مرحله کاشت قلمه تا رشد کامل درخت می باشد. این مراحل شامل نگهداری درختان از سرما و گرما ، از بین برن علف های هرز ، شخم زدن ، ایجاد آبگیر ، سفید کردن تنه درختان ، آبیاری ، مبارزه با آفات و بیماری ها ، هرس کردن می باشد. چگونگی آبیاری درخت انجیر ، مبارزه با آفات درخت انجیر و بیماری های انجیر ، هرس کردن درخت انجیر در مقالات جداگانه توضیح داده شده است. در این مقاله با ما بقی مراحل داشت درختان انجیر آشنا می شویم.

محافظت درختان انجیر در برابر سرما

قهوه ای و چروک شدن برگ ها ، تیره شدن و خشک شدن جوانه و خشک شدن شاخه از نشانه های سرمازدگی درختان انجیر است. با توجه به اینکه مقاومت نهال های تازه کاشته شده در برابر سرما و گرما کمتر از درختان مسن است. بنابرین باید در سال های اولیه احداث باغ با استفاده از روش های کارآمد و در عین حال ارزان و ساده که هر باغداری می تواند از عهده اجرای آن برآید از درختان جوان محافظت کرد.

جهت حفاظت درختان انجیر از خطر سرمازدگی انجام یک سری کارهای ساده می تواند بسیار موثر باشد. که در زیر به تعدادی از آنها اشاره شده است. پیشنهاد می کنم قبل از آن مقاله جامع حفاظت درختان از خطر سرمازدگی را مطالعه بفرمایید.

1 – انجیر یک درخت نیمه گرمسیری است و مکانیابی مناسب برای کاشت این درخت می تواند از کاشت درخت انجیر در مکانهای که سرمای شدید زمستانه دارند جلوگیری کند.

 

2 – خاک مناسب نیز باعث رشد مناسب درخت انجیر و جلوگیری از خطر سرمازدگی آن شود. برای احداث باغ انجیر خاک بایستی دارای بافت متوسط و عمق حداقل 120 سانتيمتر باشد و ميزان مواد آلی خاک نیز حداقل 1 و ترجيحا 2 تا 3 درصد باشد.

3 – هوای سرد به علت سنگينی بطرف پایين حرکت می کند و معمولا در چاله ها و اراضی کم ارتفاع تجمع می یابد و موجب سرمازدگی می شوند لذا زمين های گود کف دره ها و چاله ها مناسب احداث باغ نيستند در صورت احداث باغ در اراضی شيبدار ، در دامنه های رو به شمال احداث گردد.

4 – هرس درخت انجیر بایستی بعد از گذشت سرمای زمستانه انجام شود چون ایجاد برش در شاخه و تنه درخت و ایجاد زخم منجر به تنش در گياه و حساس شدن درخت انجیر نسبت به سرما می گردد.

5 – در مناطق بادخيز که سرمای زمستانه موجب خسارت می شود می توان جریان هوای سرد را با احداث بادشكن کاهش داد.

6 – تغذیه مناسب و کافی درختان انجیر موجب مقاومت آنها نسبت به سرمای هوا می شود.

7 – از بین بردن علف های هرز نیز یکی دیگر از روش های حفاظت درختان از سرمازدگی می باشد.

پاک کردن جوی های آب اطراف درخت

این کار معمولا در فروردین ماه صورت می گیرد و جویهای اطراف و محل آبگیر درختان را که در آنها سنگ ، چوب ، برگ های پاییزی ریخته شده با وسائلی نظیر کج بیل و شن کش پاک می کنند. این کار باعث می شود که هم در زمان بارش باران جریان آب به طرف درخت به راحتی صورت گیرد و هم برداشت محصول راحت تر انجام شود.

کندن دور تنه درخت

یکی دیگر از مراحل داشت درختان انجیر کندن اطراف تنه درختان است. پس از بارش باران های بهاری و نرم شدن خاک ، باغداران در اواخر اسفند یا اوایل فروردین ماه اقدام به کندن خاک اطراف تنه درخت به شعاع 1 الی 1.5 متر می کنند.

این کار دارای مزایایی به شرح زیر است :

• بهبود تهویه خاک
• کنترل علف های هرز
• با کندن خاک سله کشی انجام و مقدار جذب و نگهداری آب بیشتر می شود.
• لارو حشرات مخصوصا کرم ریشه خوار انجیر در معرض آفتاب قرار گرفته و از بین خواهد رفت.

مبارزه با علف های هرز

وجود علف های هرز در زیر درختان میوه و رقابت آنها در جذب آب و مواد غذایی خاک باعث کاهش رشد و عملکرد درختان میوه می گردد و همچنین این عوامل ناخواسته، پناهگاهی برای جوندگان ، حشرات و عوامل بیماری زا می باشند.

خسارت علف های هرز در باغات به شرح زیر می باشد :

• رقابت بر سر آب و مواد غذایی با درختان
• تولید مواد سمی
• افزایش جمعیت آفات و بیماری های گیاهی
• علفهای هرز اجرای عملیاتهای آبیاری و سمپاشی و تنک کردن خاک و کودهی را با مشکل مواجه می کند
• ایجاد مشکل در برداشت محصول
• کاهش کیفیت محصول

خاکشیر ، هفت بند ، شاه تره ، جوموشک ، گل گندم ، شقایق ، بومادران ، جوموشی ، فرفیون و ترشک از مهمترین علف های هرز  باغات انجیر می باشد.

برای داشت و نگهداری درختان انجیر باید به این نکته توجه کرد که چون در شرایط کشور ما کم آبی مهمترین معضل در باغات است. به علاوه اهمیت این موضوع در باغات دیم مانند انجیر دو چندان می باشد. بنابراین ، این موضوع ایجاب می کند که کنترل و مبارزه با علف های هرز به صورت جدی پیگیری شود تا در باغات انجیر کمترین میزان علف هرز را داشته باشیم.

از بین بردن علف های هرز یکی دیگر از عملیاتهای داشت و نگهداری از درخت انجیر است. این کار معمولا در اردیبهشت ماه یا اوایل خرداد به صورت مکانیکی یا با استفاده از سموم شیمیایی انجام می شود. در مبارزه مکانیکی با علف های هرز هرچه علف ها کوچکتر باشند عملیات بهتر و موثرتر انجام می شود.

بعضی از باغداران با شخم زدن نسبت به کندن علف های هرز اقدام می کنند که با انجام این کار علاوه بر سایر مزایای که برای درخت انجیر دارد علفهای هرز بین درختان نیز نابود می شوند. البته لازم است شخم عمیق نباشد تا منجر به برگرداندن مقداری زیادی خاک و از دست رفتن رطوبت نشود و علاوه بر این بایستی دقت شود تا در نقاط ناهموار و شیب دار ، شخم در جهت شیب زده نشود زیرا در این صورت آب باران در شیارهای شخم به جریان افتاده که علاوه بر فرسایش خاک آب باران نیز ذخیره نمی شود.

در دهه های اخیر بعضی از باغداران به جای استفاده از روشهای مکانیکی از سموم و علف کش های مانند ” رانداپ و پاراکوات ” نسبت به کنترل علف های هرز کمک می گیرند. چون استفاده از این گونه سموم باعث گردیده تراکم علف های هرز چند ساله به شدت پایین بیاید بنابراین تعداد زیادی از باغداران تمایل شدیدی به استفاده از سموم علف کش دارند.

شخم زدن باغات انجیر

یکی دیگر از مراحل داشت درختان انجیر شخم زدن باغ است. در عملیات شخم زدن موارد زیر بایستی مد نظر قرار گیرد :

1 – واکنش درختان به شخم بستگی به مقدار و توزیع فصل بارندگی دارد. در سال های که بارندگی کافی است اختلاف رطوبت خاک ناشی از شخم زدن ، اثر ناچیزی بر عملکرد درخت دارد و بالعکس در سال هایی که بارندگی کمتر از حداقل است روشهای از شخم که باعث افزایش رطوبت قابل دسترس در خاک می شود اهمیت بسزایی پیدا می کند.

2 – استفاده از شخم و نوع و زمان آن در سال های اخیر به مراتب مهم تر از دهه ها قبل می باشد، زیرا این موضوع علاوه بر افزایش کمیت میوه ، جهت داشت و نگهداری مناسبتر از درختان انجیر نیز می تواند مؤثر واقع شود.

3 – شخم باید در جهت ذخیره و حفظ رطوبت خاک و به عنوان یکی از روشهای مقابله با خشکسالی استفاده شود.

4 – در صورت انجام شخم در اراضی شیبدار باید شخم زدن حتما در جهت عمود بر شیب باشد تا منجر به فرسایش خاک نگردد. زیرا هرچه شیب بیشتر باشد مقدار فرسایش خاک افزایش می یابد.

5 – در زمین هایی با شیب بسیار تند و در مناطق کوهستانی و مناطقی که امکان شخم زدن وجود ندارد باید استفاده از روش تراس بندی و سکوبندی و درست کردن محوطه زیر درختان به منظور استفاده از روان آب به شدت مورد توجه قرار گیرد.

6 – با توجه به متفاوت بودن بافت خاک در باغات انجير استفاده از شخم در زمان مناسب به ویژه در باغاتی که دارای بافت رسی و یا متمایل به رسی هستند باید مد نظر قرار گیرد.

7 – با توجه به دیم بودن باغات انجیر و با توجه به تحقیقات انجام شده در مناطق مختلف ، چون با افزایش عمق شخم (به ویژه اگر لایه شخم خورده برگردانده شود) تلفات رطوبت افزایش می یابد، بنابراین برای نگهداری درختان انجیر حتی المقدور نباید از گاوآهن برگرداندار استفاده شود و ثانيا عمق شخم نباید زیاد باشد.

8 – زمان شخم باید طوری انتخاب شود که رطوبت خاک مناسب باشد تا پس از عملیات شخم ، زمین ناهموار نباشد. زیرا شخم ناهموار باعث می شود مقادیر کم بارش در لایه سطحی خاکهای شخم خورده و ناهموار و كلوخه ای باقی مانده و به سرعت تبخیر شود.

9 – باید از انجام شخم در اواسط بهار و تابستان خودداری شود.

10 – با توجه به اینکه یکی از اهداف شخم بهاره (علاوه بر جلوگیری از تبخیر) حذف علفهای هرز می باشد تا با حذف آنها تلفات آب ناشی از تعریق کاهش یابد، بنابراین در صورتی که بارندگی های بهاره تداوم داشته باشد می توان زمان انجام شخم بهاره را تا زمان سبز شدن علفهای هرز ( اواسط فروردین ) به تعویق انداخت که در این مورد لازم است به نوع شخم و ادوات به شدت توجه شود و از انجام شخم عمیق خودداری شود.

11 – در انجام شخم (چه بهاره چه پائیزه) نباید آبگیر و دو جوی دو طرف هر درخت تخریب گردد زیرا این کار منجر به کاهش ذخیره آب در محل آبگیر درختان انجیر می شود.

12 – از بردن تراکتور و سایر ادوات به باغات انجير زمانی که رطوبت خاک بالاست خودداری گردد زیرا شخم زدن در این زمان علاوه بر اینکه منجر به ایجاد لایه سخت در خاک می شود ( که این مورد ، افزایش فشردگی خاک ، نفوذ کمتر رطوبت را در پی دارد ) باعث ایجاد کلوخه های بزرگ در خاک نیز می گردد.

13 – نوع گاوآهن مناسب جهت انجام شخم بهاره ، پنجه غازی و یا گاوآهن مرکب می باشد و باید جدا از شخم عمیق در این زمان اجتناب نمود.

14 – در باغاتی انجیری که چندین سال متوالی شخم زده نشده است به ویژه در خاک های رسی بهتر است پس از اولین بارندگی پاییزه نسبت به انجام شخم اقدام کرده تا عمق بیشتری از خاک مرطوب شده و رطوبت بیشتری در خاک ذخیره شود.

خاک دهی به درختان انجیر

خاک دادن به درختان زمان خاصی نداشته و هر چند سال یک بار پس از شروع باران های پاییزی و در اواخر پاییز و یا زمستان انجام می شود. باغداران با کندن اطراف تنه درختان انجیر ، خاک قدیمی را کنار زده و در محل آبگیرها می ریزند و پس از آن خاک جدید را که از جویهای اطراف درخت و یا قسمت دیگر باغ آورده و در اطراف تنه درختان و در محلی که خاکهای قدیمی برداشته شده اند می ریزند.

البته در مواردی که خاک محل باغ مناسب نباشد ممکن است خاک از جایی دیگر آورده شده و به جای خاک قدیمی ریخته شوند. گرچه خاک دادن به درختان مستلزم انجام هزینه زیادی می باشد ولی این کار در داشت و نگهداری درختان انجیر از اهمیت زیادی برخوردار است. زیرا با این کار علاوه بر تقویت درختان به احیا آبگیرهای اطراف درخت نیز کمک می کند.

مهمترین فواید خاکدهی

• خاک قدیمی موجود در محل آبگیر درختان با خاک بکر و دست نخورده جدید که به تغذیه درخت کمک می کند تعویض می شود.
• حجم خاک در اختیار ریشه به مراتب بیشتر از قبل می شود و به ریشه دهی بهتر درختان کمک می کند.
• رطوبت بیشتری در خاک ذخیره می شود.
• خاک دادن درختان انجیر در اراضی شیبدار مانع ایجاد روان آب شده و باعث استفاده حداکثری از آب باران می شود.
• خاک دادن باعث می شود خاک سنگلاخی و صخره ای و کم عمق اراضی کوهستانی را به خاک مرغوب تر تبدیل کرده و منجر به نفوذ بیشتر ریشه انجیر در خاک می شود و بستر بهتری جهت درختان فراهم می گردد.

استفاده از یک لایه شنی در خاک اطراف درختانی که دارای خاک سنگین هستند باعث می شود که این لایه درشت شنی از صعود آب از لایه مرطوب زیری به سطح خاک ممانعت نماید. زیرا منافذ بزرگ در لایه بافت درشت قادر به تداوم صعود مویینه از منافذ کوچکتر خاک زیرین نخواهند بود، در نتیجه آب بر اثر خاصیت مویینگی تا لایه بافت درشت بالا آمده اما نمی توانید از این لایه برای لایه های فوقانی رطوبت فراهم کند.

در نگهداری درختان انجیر حفظ رطوبت از اهمیت زیادی برخوردار است. هرچه میزان ماده آلی خاک بیشتر باشد رطوبت در دسترس درختان نیز بیشتر می شود به عنوان مثال میزان رطوبت قابل استفاده یک خاک معدنی با زهکشی مناسب که دارای 5 درصد ماده آلی است معمولا از خاکی مشابه که دارای ۳ درصد ماده آلی است بالاتر است.

استفاده از پسماندهای گیاهی و یا خاکپوش ها می تواند باعث کاهش تبخیر آب از سطح خاک و در عین حال کاهش دمای سطح خاک شود. در خشکسالی های اخیر در برخی باغات انجیر با استفاده از اعتبارات دولتی از کمپوست شیرین بیان استفاده گردید و گرچه برخی کارشناسان انتظار داشتند این روش مورد استقبال باغداران قرار گیرد ولی به دلایلی مانند نفوذ این مواد به درون میوه انجير و مشاهده برخی از لاروهای چوب خوار در کمیوست موجب عدم استقبال باغداران گردید.

ایجاد آبگیر برای درختان انجیر

آبگیرها در مقابله با خشکسالی از اهمیت بسزایی برخوردار می باشند. برای آنکه بارندگی کم بتواند در افزایش محصول اثر بیشتری بگذارد باید با مدیریت صحیح از همان مختصر باران ، حداکثر بهره برداری به عمل آید. ساختن آبگیر خوب و جمع آوری کامل آب باران با کمترین هدر روی و استفاده از مالچ مناسب جهت جلوگیری از تبخیر باعث حفظ رطوبت خاک می شود.

در مناطق دیم کاری معمولا بارندگی به تنهایی و به صورت مستقیم قادر به تأمین آب مورد نیاز درختان انجیر نیست. و درختان نمی توانند با جذب آب باران به تنهایی به حیات خود ادامه دهند، مگر آنکه یک حوضه آبخیز برای آن در نظر گرفته شود که آب باران را به محل درخت هدایت کند که این عمل را کشاورزی با آبخیز کوچک می گویند.

ضروری است که درختان انجیر آبگیر خوبی داشته باشند مخصوصا درختانی که به صورت دیم کاشته شده است. هر چه درخت بزرگتر باشد آبگیر باید بزرگتر و پهن تر باشد. درختانی که فاقد آبگیر هستند و یا آبگیر کوچکی دارند در سالهای خشکسالی بدترین وضعیت را دارند و حتی در سال های معمولی نیز وضعیت رویشی و سرسبزی آنها نسبت به درختانی که دارای آبگیر خوبی هستند بسیار بدتر می باشد.

وجود آبگیر به خصوص در زمین های شیب دار برای جمع آوری آب دارای اهمیت است. در زمین شیب دار آبگیرها باید در جهت خلاف شیب و تقریبا عمود بر آن ایجاد شود تا بتواند آب باران را در خود جمع کند.

سفید کردن تنه درختان انجیر

از مراحل دیگر داشت درختان انجیر سفید کردن تنه درختان است. با توجه به اینکه تنه درخت انجیر به آفتاب سوختگی حساس است بنابراین حفاظت از تنه در مقابل آفتاب از اهمیت ویژه ای برخوردار است، زیرا در صورت آسیب دیدن تنه درختان انجیر مسلما اولین درختانی که در خشکسالی ها آسیب می بینند این گونه درختان هستند.

تنه درختان انجیری که رو به جنوب و غرب قرار دارند به علت تابش آفتاب در فصل های مختلف به ویژه در پائیز و زمستان که درختان فاقد برگ هستند دچار آفتاب سوختگی می شوند. عارضه آفتاب سوختگی بیشتر در درختان مسن مشاهده می شود.

انجام هرس برای حفاظت و نگهداری درختان انجیر در زمان خشکسالی امری معمول می باشد. هرس درختان باعث می شود تا برخی شاخه ها که تا قبل از اجرای هرس در سایه بوده اند، در معرض تابش آفتاب قرار گیرند. بنابراین بعد از هرس بروز خسارت های شدید ناشی از آفتاب سوختگی در درخت امری دور از انتظار نیست.

بر این اساس در چنین شرایطی بلافاصله پس از اجرای هرس با استفاده از کائولین و یا دوغابی سفید رنگ شاخه هایی که به تازگی در معرض تابش آفتاب قرار گرفته و همچنین تنه درخت باید پوشانده شوند.

در سفید کردن تنه که یکی از مراحل داشت درختان انجیر است از یکی از روش های زیر می توان استفاده کرد

1- مقدار 10 کیلوگرم گل سفید را با نیم کیلوگرم پودر آهک مخلوط نموده و در ۱۰ لیتر آب حل می کنند و محلول را توسط قلم مو به تنه درختان می مالند. برای جلوگیری از شسته شدن محلول به آن مواد چسبنده نیز اضافه می کنند.

2- مقدار ۴ كيلوگرم آهک را در یک بشکه ۲۰۰ لیتری آب ریخته پس از آنکه محلول از جوش افتاد آن را از پارچه توری عبور داده تا ذرات جامد آن جدا و محلول صاف و آماده برای محلول پاشی به دست آید.

استفاده از هر یک از مواد ( رنگ یا کائولین ) با غلظت کم نمی تواند جوابگوی پوشش کامل تنه ها باشد و میزان دوام این مواد محدود بوده و پس از بارندگی های فصل پاییز و زمستان شسته می شوند و لازم است این عمل هر ساله انجام شود. البته با مخلوط کردن این مواد با چسب می توان میزان دوام آنها را مقداری بیشتر کرد.

برای سفید کردن درختان استفاده از رنگ با فرمول زیر توصیه می شود : رنگ پلاستیک درجه یک : ۱ لیتر ، رنگ پلاستیک درجه سه : ۳ ليتر + 12 لیتر آب

نکاتی در مورد سفید کردن تنه درخت

• در هوای خشک و در دمای بالاتر از ۵ درجه سانتی گراد استفاده شود.
• مقدار کافی آب اضافه شود تا پوشش مناسب روی تنه درختان ایجاد شود.
• فقط قسمت تنه درختان از ۶ سانتی متر زیر خاک تا حداقل ۶۰ سانتی متر بالای خاک و حداکثر تا اولین شاخه فرعی استفاده شود.

فواید سفید کردن تنه درختان انجیر

1. محافظت از درختان انجیر در مقابل سرمای زمستانه
2. محافظت از درختان در مقابل آفتاب سوختگی و تنش حرارتی زمستانه
3. محافظت از درختان در مقابل ترک خوردگی تنه
4. محافظت از درختان در مقابل آفات چوبخوار
5. محافظت از تنه درختان انجیر در مقابل جوندگان
6. افزایش طول عمر درختان انجیر
7. محافظت و پیشگیری از بیماری های باکتریایی درختان
8. محافظت و جلوگیری از زمستان گذرانی کرم های میوه