همه چیز در مورد درخت عناب – کاشت ، آبیاری ، کوددهی ، برداشت

درخت عناب به دلیل مقاومت زیاد به شرایط نامساعد محیطی از جمله کم آبی و خشکی جایگاه ویژه ای در بین محصولات باغی و گیاهان دارویی دارد. کاشت درخت عناب روز به روز در حال گسترش است. در مقاله قبل با نحوه کاشت زیره سبز و کاشت آویشن آشنا شده ایم در این مقاله با نحوه کاشت عناب ، نحوه آبیاری ، هرس و کوددهی درخت عناب آشنا می شویم.

کشور چین با سطح زیر کشت 2 میلیون هکتار بزرگترین تولیدکننده و مصرف کننده عناب در سطح جهان است. در کشور ایران بیش از 98 درصد سطح زیر کشت و تولید عناب متعلق به استان خراسان جنوبی است. براساس آمار سال 1395 سطح باغات عناب این استان بالغ بر 2900 هکتار با تولید سالانه 4800 تن بوده است.

گیاه شناسی درخت عناب

عناب درختی است خزان دار با پوست تنه ناهموار ، چوب بسیار محکم و شاخه های خاردار ، درخت عناب دو نوع شاخه دارد تعدادی از شاخه ها خزان کننده اند. به عبارت دیگر در فصل زمستان مانند برگها از درخت جدا می شوند و به زمین می ریزند. گل و میوه ها بر روی این شاخه های انعطاف پذیر به وجود می آیند.

برخی دیگر از شاخه ها دائمی هستند و باعث رشد سالانه درخت می شوند. این شاخه ها که قطورترند خود دارای تعدادی شاخه خزان کننده هستند. در محل گره هر شاخه ، شاخه های کوتاهی قرار دارند که در ابتدای تشکیل شدن مانند جوانه های درشت به نظر می رسند. این سیخک ها ( اسپور spurs ) شاخه های مادری باردهی هستند که سالانه تنها چند میلیمتر رشد می کنند و چندین سال می توانند قدرت باروری داشته باشند.

میوه عناب شفتی است گرد به رنگ سبز که با رشد کم کم زرد رنگ می شود و در زمان رسیدن به رنگ قرمز تیره ( عنابی ) در می آید. هسته میوه عناب سخت و استخوانی است. گلدهی و میوه دهی عناب در چند مرحله متوالی صورت می گیرد به همین دلیل روی یک درخت ، میوه های ریز و درشت را در مراحل مختلف می توان مشاهده کرد.

برگهای درخت عناب بیضی شکل ، بدون کرک و با حاشیه های دندانه دار هستند. در هر شاخه خزان کننده 5 تا 12 خوشه گل جانبی و در هر شاخه 7 تا 14 گل زرد رنگ به قطر 3 تا 6 میلیمتر وجود دارد. گلهای عناب دو جنسی هستند به این معنی که دارای جنس نر و جنس ماده می باشند. این گلها معطرند و گرده افشانی آنها را حشرات بعهده دارند. تک درختان عناب نیز محصول می دهند و این نشانه خودباوری آنها است.

شرایط محیطی مورد نیاز درخت عناب

درخت عناب در مقابل تغییرات درجه حرارت مقاومت زیادی دارد. حداقل دمایی که عناب می تواند تحمل کند 35 – درجه سانتیگیراد و حداکثر دمای قابل تحمل آن 48 + درجه ذکر شده است. عناب نسبت به سایر درختان زودتر خزان می کند و دیرتر از خواب زمستانه بیدار می شود بنابراین از سرماهای زودرس پاییزه و دیررس بهاره مصون می ماند.

درخت عناب از نظر نوری درختی بسیار روشنایی پسند است بنابراین در محیط هایی با کاشت انبوه رشد آن کاهش می یابد و باردهی آن کم می شود. کاشت درخت عناب بیشتر در مناطق کوهستانی و کوهپایه ای انجام می شود. در مناطق کوهستانی رنگ میوه عناب روشنتر است.

درخت عناب در مرحله گلدهی به مدت 10 تا 15 روز به دمای 22 تا 24 درجه نیاز دارد. وجود گرمای شدید همراه باد در زمان تلقیح گلها می تواند باعث کاهش عملکرد آن شود. همچنین در مناطق گرم ، میوه هایی که در معرض تابش مستقیم نور خورشید هستند دچار آفتاب سوختگی می شوند.

عناب نیاز سرمایی پایینی دارد. نیاز سرمایی درخت عناب 200 تا 400 ساعت است. رطوبت یکی از عوامل اقلیمی محدودکننده برای عناب محسوب می شود. بارندگی در فصل تابستان باعث ترک خوردن میوه عناب می شود. عوامل متعدد مانند تنشهای رطوبتی و نوسانات دمایی زمان رسیدن محصول در ترک خوردگی میوه عناب دخیل است.

خاک مناسب درخت عناب

درخت عناب خاکهای اسیدی و آبگیر را دوست ندارد و به وجود گچ و ترکیبات آهکی نسبتاً حساس است. این درخت در خاکهای شنی تا رسی و حتی سنگلاخی می تواند رشد کند. اما بهترین خاک کشاورزی برای کاشت درخت عناب خاکهای لومی و لومی – شنی با عمق مناسب است.

درخت عناب در خاکهایی با pH ( پ هاش ) 4/5 تا 8/4 می تواند رشد کند اما pH مناسب آن 6/5 تا 7/5 است. این درخت شوری را تحمل می کند و EC آب را تا 3 میلی موس بر سانتیمتر براحتی تحمل می کند. مقادیر بیشتر شوری کاهش محصول را به دنبال خواهد داشت.

روشهای تکثیر درخت عناب

عناب را با بذر ، پاجوش ، قلمه ، پیوند و کشت بافت می تواند تکثیر شود. اما نهال بذری به دلیل کاهش مرغوبیت میوه آن فقط به عنوان پایه کاربرد خواهد داشت. در حال حاضر پرکاربردترین روش تکثیر عناب استفاده از پاجوش است.

استفاده از تکنولوژی کشت بافت در تکثیر عناب از برنامه های در دست اجراست. هم اکنون نیز برخی ارقام تجاری عناب با این روش تولید شده است. از مزایای کشت بافت امکان تکثیر گسترده ارقام برتر و احداث باغات یکدست است. علاوه بر آن نهالهای کشت بافتی از نظر سلامت و عاری بودن از آفات و بیماریها ( مخصوصاً بیماریهای ویروسی ) نسبت به سایر نهالها مزیت دارد به طوری که در شرایط مساعد رشد زیاد آنها کاملاً مشهود است.

استفاده از قلمه چوب سبز ، روش دیگر تکثیر عناب است. تکثیر عناب با قلمه ریشه نیز امکانپذیر است.

استفاده از پاجوش برای کاشت درخت عناب

خصوصیت پاجوش خوب به شرح زیر است:

• پاجوش مناسب برای کاشت باید دوساله باشد و ارتفاع آن از 1/5 متر بیشتر نباشد تا در هنگام جابجایی کمتر آسیب ببیند.
• پاجوش باید از ریشه سالم و کافی با ظاهر شاداب برخوردار باشد.
• همچنین باید دارای تنه مستقیم با انشعابات فرعی قوی باشد که با فاصله مناسب از هم قرار گرفته اند.
• پاجوش باید از درختانی تهیه شود که میوه های باکیفیت و درشت دارند.
• پوست تنه پاجوشهایی که در شرایط کم آبی قرار گرفته اند و سن بالا دارند، تیره رنگ و چوبی می شود و گیرایی کمتری دارند.

پاجوش حاصل از درختان پیوندی مرغوبیت ندارند. تجربه نیز نشان داده است کاشت نهالهای بذری عناب به دلیل تولید میوه های نامرغوب مشکلات زیادی را برای باغداران به وجود آورده است به طوری که بعد از چند سال مجبور به حذف درخت یا تعویض تاج آن با انجام پیوند شده اند.

بنابراین هنگام احداث باغ باید دقت شود پاجوش از باغات شناخته شده و درختان مرغوب تهیه شود. البته شناخت عناب بذری و پاجوش با مشاهده برخی علائم ظاهری نهال امکانپذیر است. ریشه در نهالهای بذری مستقیم و افشان است و در پاجوش ، محل جداشده از پایه مادری مشخص است.

 برای کاشت درخت عناب با استفاده از پاجوش در فصل پاییز پاجوش های رشد کرده در کنار پایه مادری را همراه با ریشه از زمین بیرون آورده و در جای دیگر می کارند.

قلمه زدن روش دیگر تکثیر عناب

برای قلمه زدن در نیمه دوم اسفند ماه قلمه های را از شاخه های جوان یکساله تهیه می کنند. طول مناسب قلمه ها بین 25 تا 30 سانتی متر است. بهتر است انتهای قلمه ها را به شکل اریب برش داده و برای ریشه زایی بهتر در محلول ریشه زایی قرار دهید. قلمه های را می توان ابتدا در خزانه کاشت و پس از رشد به زمین اصلی انتقال داد.

پیوند درخت عناب

ضرورت توجه به پیوند عناب به شرح زیر است :

• استفاده از مزایای پایه بذری ( مقاومت به شرایط نامساعد مانند تنش خشکی ، ارزان بودن ، دسترسی آسان به آنها )
• امکان تکثیر ارقام مرغوب عناب در سطح وسیع و احداث باغ یکدست
• ساده و عمومی بودن پیوند در مقایسه با سایر روشهای تکثیر مانند قلمه و کشت بافت
• امکان تعویض تاج درختان بذری عناب که باردهی نامطلوب دارند.

با توجه به نامرغوب بودن میوه در پایه های بذری گاهی تعویض تاج درختان چند ساله عناب ضروری است. در این صورت می توانیم درخت را در اواخر زمستان سربرداری کنیم و در خرداد ماه شاخه های جدید آن را پیوند بزنیم ( پیوند جوانه ). در عناب پیوند اسکنه نیز موفقیت آمیز است.

روش معمول پیوند عناب در خزانه پیوند اسکنه است. در این روش پیوندکها را به قطعات کوچک برش می دهند. سپس آنها را به مدت کوتاهی در پارافین مایع ( دمای 100 درجه ) غوطه ور کرده و در محیط سرد نگهداری می کنند تا رطوبت آنها حفظ شود. سپس در اوخر زمستان نهالها را در نزدیک سطح زمین پیوند می زنند.

چگونگی احداث باغ عناب

قبل از کاشت درخت عناب و احداث هر باغ باید مطالعات و بررسیهای کامل انجام شود. مطالعات زیر از جمله مواردی است که باید مدنظر قرار گیرد :

• سازگاری گونه باغی مدنظر با شرایط اقلیمی منطقه ارتفاع از سطح دریا ، حداکثر و حداقل دما ، وجود باد و طوفانهای گرم بویژه تداخل نداشتن آنها با گلدهی درخت ، تأمین نیاز سرمایی ، رطوبت نسبی، بارندگی و…
• امکان دسترسی به آب کافی و باکیفیت
• نوع و جنس خاک داشتن زهکش مناسب و وجود نداشتن لایه های سخت در طبقات پایین خاک ، مطلوب بودن خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک ، عاری بودن از بیماریها و آفات مهم خاکزی و …
• امکان دسترسی به بازار مصرف
• تأمین نیروی کارگری با دستمزد مناسب

در مطالعات اولیه احداث باغ نیاز به حفر پروفیل ، گرفتن آزمایشهای آب و خاک به تعداد کافی وجود دارد. سپس نقشه کلی باغ طراحی می شود. طراحی باغ برحسب اینکه محل احداث در اراضی مسطح یا دامنه های شیبدار قرار دارد متفاوت خواهد بود در اراضی شیبدار ردیفهای کشت روی خطوط تراز قرار دارند. بهتر است موارد ذکر شده با مشورت و نظارت کارشناسان با تجربه انجام شود. استفاده از زیرشکن و پیشبینی بادشکن سازگار با منطقه از جمله مواردی است که باید مدنظر قرار گیرد.

فواصل درختان تحت تأثیر عوامل مختلف از جمله نحوه مدیریت باغ ، حاصلخیزی خاک ، رقم کاشته شده و شرایط آب و هوایی می تواند تغییر کند. فاصله درختان باید طوری در نظر گرفته شود که در آینده امکان بکارگیری ماشین آلات وجود داشته باشد. در روش سنتی احداث باغ عناب فواصل بین ردیفها 5 تا 6 متر و فواصل بین درختان 4 تا 5 متر در نظر گرفته می شود. احداث باغات متراکم و حتی کاشت گلخانه ای درخت عناب وجود داد که در این روشها مدیریت صحیح ، بویژه هرس مرتب درختان ضروری است.

تعیین محل کاشت نهال

پس از شخم و زیرشکن زدن زمین و انجام دادن تسطیح ، نقشه باغ روی زمین پیاده می شود. با استفاده از دوربین نقشه برداری یا وسایلی مانند متر و طناب ، نقشه باغ را روی زمین پیاده می کنیم و محل غرس هر درخت را با میخ چوبی مشخص می کنیم. در زمان کاشت نهال باید به نکات زیر توجه کرد :

• در هنگام کندن نهال رطوبت زمین باید در حد گاورو باشد. خشک بودن زیاد یا گل بودن آن در این زمان مناسب نیست.
• از قراردادن نهال در معرض نور مستقیم خورشید و جریان هوای آزاد خودداری شود.
• هرس ریشه های آسیب دیده و شکسته ضروری است. استفاده از قیچی باغبانی مناسب و ضدعفونی شده برای این کار لازم است.
• پوشاندن ریشه ها با گونی کنفی مرطوب لازم است. بهتر است شست و شو و ضدعفونی ریشه نهال با محلول پرالیناژ انجام شود.
• فرمول محلول پرالیناژ = سموم قارچکش 300 گرم + خاک رس 10 کیلوگرم + کود گاو 10 کیلوگرم + آب 100 لیتر

کاشت نهال درخت عناب

1 – در محل کاشت درخت عناب گودالهایی به ابعاد 1*1*1 متر حفر می کنیم. در خاکهای قوی و حاصلخیز ابعاد گودالها را میتوان کمتر در نظر گرفت.
2 – حدود 5 تا 10 کیلوگرم کود گاوی پوسیده با خاک سطحی مخلوط می کنیم و در کف چاله می ریزیم. از کود دامی تازه به هیچ وجه نباید استفاده کرد.
3 – بهتر است در این مرحله چاله را با خاک زراعی رویی پر کنیم و در دو نوبت چاله ها را آبیاری کنیم این عمل دو هفته قبل از کشت نهال انجام می شود.
4 – هنگام کاشت نهال چاله کوچکی ایجاد می کنیم و نهال را به گونه ای می کاریم که محل طوقه ، زیر خاک قرار نگیرد و عمق چاله کمی پایینتر از سطح خاک باشد. در ضمن اطراف نهال را کمی فشرده می کنیم تا ریشه بادخور نداشته باشد.
5 – بلافاصله نهال را آبیاری می کنیم.
6 – چند روز بعد پس از گاورو شدن خاک چنانچه خاک پای نهال ترک برداشته یا نشست کرده باشد سطح خاک را سله شکنی کرده و مقداری خاک جدید اضافه می کنیم.

در مناطقی که خاک به صورت لایه های شنی و رسی است یا فشردگی زیاد دارد برخی با بیل مکانیکی خاک ردیفهای کاشت را به عرض 1 متر و عمق 1/5 تا 2 متر با هم مخلوط می کنند. همچنین در صورت داشتن امکانات بقایای گیاهی و مواد آلی را در کف کانال قرار می دهند. در این شرایط بهتر است برای کاشت نهال از خاک مرغوب سطح الارض استفاده شود.

زمان کاشت درخت عناب

درخت عناب را می توان مانند سایر درختان میوه در اواخر پاییز یا زمستان کشت کرد. در استان خراسان جنوبی پاجوش عناب را از اوایل اسفند تا شروع جوانه زنی نهال در فروردین ماه جدا کرده و می کارند. برخی باغداران بومی معتقد هستند همزمان با شروع تورم جوانه ها ، عناب از گیرایی بهتری برخوردار است اگرچه افرادی که در آذر ماه باغ عناب احداث کرده اند از نتایج حاصل رضایت کامل دارند. به طور کلی کاشت پاجوش در آذر ماه به دلیل استقرار بهتر نهال ارجحیت دارد.

آبیاری درخت عناب

مقدار آب خالص برای آبیاری یک هکتار عناب 4500 متر مکعب در سال است. در ابتدای کاشت درخت عناب و در سال اول هر 4 تا 5 روز یک بار آبیاری می شود و در سالهای بعد مدار آبیاری به 12 تا 15 روز خواهد رسید.

در زمان گلدهی عناب رطوبت خاک باید در حد متعادل باشد. رطوبت زیاد یا خشکی بیش از اندازه در این زمان به باردهی درخت لطمه می زند. به طور کلی زمانهای مهم در آبیاری عناب عبارت اند از : قبل از بیدار شدن درخت از خواب زمستانی ، زمان گلدهی ، مرحله رشد سریع میوه های جوان و بلافاصله پس از برداشت محصول.

در شرایطی که آب و خاک شور است مدیریت باغات عناب بخصوص روش آبیاری درختان باید به گونه ای باشد که نمکهای خاک شسته شود. در غیر این صورت بتدریج املاح موجود در خاک افزایش می یابد و برخی درختان باغ خشک خواهند شد. این موضوع در شرایطی که در فصل زمستان بارش باران و بخصوص برف به صورت محدود و غیرمؤثر برای شستن املاح است و آبیاری زمستانه باغ بخوبی انجام نشود تشدید خواهد شد.

برخی نکاتی که در مدیریت باغ با شرایط آب و خاک شور باید بدان توجه کرد عبارت است از :

• توجه به کیفیت آب و خاک در زمان احداث باغ و اجتناب از کاشت عناب در شرایط نامساعد
• شکستن لایه های سخت زمین قبل از احداث باغ به منظور نفوذ بهتر ریشه نهال ، زهکش خاک و فراهم شدن امکان آبشویی
• در شرایطی که EC آب بیشتر از 4000 میکرو موس بر سانتیمتر باشد، بهتر است نهالها در کف جوی غرس شود و متناسب با افزایش سن درخت عرض جویها افزایش یابد
• شوره برداری نمکها قبل از بارشهای پاییزه
• استفاده از کود سبز، مواد آلی و اصلاح کننده و مدیریت صحیح مصرف کودهای حیوانی و شیمیایی
• آبشویی زمستانه
• استفاده از مالچ به منظور کاهش تبخیر سطحی خاک

سیلابهایی که از شوره زارها عبور کرده اند دارای آب شور هستند از این رو از ورود آنها به باغ خودداری شود.

کوددهی درخت عناب

کوددهی درخت عناب باید هر سال با توجه به شرایط سنی درخت ، نتایج حاصل از آزمون آب ، خاک و برگ و بر اساس توصیه آزمایشگاه انجام شود. در واقع کوددهی با توجه به شرایط هر باغ می تواند اختصاصی باشد. در صورت انجام ندادن آزمایشهای لازم ، افزودن 5 تا 10 کیلوگرم کود دامی پوسیده به صورت چالکود در اطراف درخت ( در انتهای سایه انداز ) یا به صورت شیار کودی و در مسیر جریان آب بسیار مفید است. این مقدار می تواند با رشد درخت به 20 تا 25 کیلوگرم افزایش یابد.

براساس مطالعات انجام شده به ازای هر 100 کیلوگرم میوه تازه 1/5 کیلوگرم نیتروژن ، 1 کیلوگرم پنتوکسید فسفر و 1/3 کیلوگرم پتاسیم اکسید مورد نیاز است. با توجه به شرایط pH بالا و قلیایی بودن بعضی از خاکها ممکن است درخت ، امکان جذب تعدادی از عناصر غذایی را نداشته باشد.

در این مواقع باید سعی کرد با افزایش مواد آلی و سایر روشهای مدیریتی ، شرایط خاک را اصلاح کرد. در هر صورت در این گونه موارد استفاده از محلولپاشی های مناسب تأثیر بسزایی در بهبود رشد درختان خواهد داشت.

محلولپاشی

در هنگام محلولپاشی برگ ، عناصر غذایی بیشتر از طریق روزنه ها در برگهای بالغ و توسعه یافته جذب می شوند. محلولپاشی بهتر است پس از آبیاری باغ و در صبح زود یا بعد از ظهر و در هوای آرام انجام شود. چنانچه علائم کمبود عناصر غذایی در درخت مشاهده شود، کودهای مختلف ممکن است برای محلولپاشی توصیه شود. در صورت نیاز این گونه محلولپاشی ها چند نوبت در طول فصل تکرار خواهد شد.

تعادل در کوددهی درخت عناب بسیار اهمیت دارد بویژه از مصرف بی رویه کودهای ازته باید خودداری شود. محلولپاشی با کودهای پتاسه در اواسط تا اواخر مرحله توسعه میوه در کاهش چروکیده شدن میوه عناب می تواند مؤثر باشد. به طور کلی چروک شدن میوه عناب عارضه ای طبیعی است که در میوه های درشت بیشتر دیده می شود و بسته به نوع رقم می تواند شدت و ضعف داشته باشد اما با تغذیه و آبیاری مناسب می توان این عارضه را کاهش داد.

مصرف کودهای پتاس و کلسیم ( بعد از تلقیح 60 درصد گلها ) در افزایش کیفیت محصول مؤثر است. یکی از محلولپاشی های عمومی که به منظور افزایش فروت ست در بسیاری از درختان میوه توصیه می شود به شرح زیر است : اوره پنج در هزار + سولفات روی پنج در هزار + اسید بوریک پنج در هزار

این محلولپاشی در دو نوبت انجام می شود : 1 – اواخر تابستان بعد از برداشت محصول و قبل از ریزش برگها 2 – هنگام تورم جوانه ها در بهار.

استفاده از بور با توجه به امکان ایجاد برگ سوزی در درخت منوط به انجام آزمایش آب و نبود عنصر بور در آن به ویژه در خاکهای شور است. رعایت نکات لازم در محلولپاشی از جمله انتخاب زمان مناسب محلولپاشی و آبیاری باغ قبل از محلولپاشی با نظر کارشناسان خواهد بود.

استفاده از کود سبز برای کوددهی درخت عناب

ارزش فوق العاده مصرف کودهای دامی ، کمپوست ، کود ورمی کمپوست و …. در باغات میوه بر کسی پوشیده نیست. مواد آلی خاک علاوه بر ارزش تغذیه ای دارای خواص اصلاح کنندگی مهم هستند. در عین حال بدلیل گران بودن کود دامی امکان تأمین آن به مقدار کافی مشکل است.

از طرف دیگر مصرف بی رویه کودهای شیمیایی شوری خاکها را افزایش می دهد و تهویه آنها را با مشکل مواجه می کند. در چنین شرایطی استفاده از کودهای سبز  در ک.ددهی درخت عناب می تواند روش مناسبی برای افزایش مواد آلی خاک محسوب شود. از گیاهان مختلفی در کاشت کود سبز می توان استفاده کرد از جمله گیاهانی مانند جو و منداب

هرس درخت عناب

در مناطق کوهپایه ای کاشت درخت عناب در فواصل کم انجام می شود. در این شرایط شاخه های پایین را حذف می کنند و اجازه می دهند درخت به صورت عمودی رشد کند. این نحوه هرس با شرایط ذکر شده سازگار است. اما در باغات جدید که فواصل درختان بخوبی رعایت شده بهتر است هرس را به گونه ای انجام دهند که برداشت محصول راحتتر انجام شده و از فضای بین ردیفها بهتر استفاده شود. 

« فرمهای مرکز باز » برای این منظور مناسب است. « فرم جامی » بیشترین نورگیری را دارد و برای مناطق معتدل مناسب است. فرم دیگر « هرس شلجمی » است که نسبت به فرم جامی تاج درخت بسته تر است. در مناطق گرم بهتر است تراکم شاخه های داخلی درخت را به گونه ای حفظ کرد که میوه ها از نور و آفتاب شدید صدمه نبینند.

برای هرس درخت عناب معمولا تنه اصلی را از ارتفاع 120 تا 150 سانتیمتری قطع کرده و 3 تا 5 شاخه را با زاویه باز و پراکنش مناسب در اطراف تنه درخت به عنوان بازوهای درخت حفظ می کنند. فاصله این شاخه ها در فرم جامی کم است به طوری که پس از رشد بنظر می رسد از یک نقطه روی تنه خارج شده اند. درصورتی که در فرم شلجمی فاصله شاخه ها زیادتر است.

هرس باردهی عناب

درخت عناب سیستمی خودتنظیمی دارد که بدون هرس هر ساله محصول می دهد و فاقد تناوب باردهی است. از طرف دیگر عناب خارهایی قوی دارد از این رو هرس آن محدود به هرس سبک اصلاحی در حد حذف شاخه های خشک و آفت زده است. در هرس باردهی درخت عناب تنه جوشها ، نرکها و شاخه های مزاحم باید به نحوی حذف شود که فرم مناسب تاج درخت حفظ شود.

کنترل ارتفاع درخت از دیگر اهداف هرس است که با سرزنی مناسب محقق خواهد شد. در عناب پاجوشها به عنوان نوعی منبع درآمد قابل حفظ شدن است. درختان مسن و کهنسال را می توان با هرس شدیدتر جوانسازی کرد بدین ترتیب باردهی آنها افزایش خواهد یافت.

هرس عناب در سیستمهای کاشت متراکم درخت عناب در باغهای سنتی به روش محور مرکزی ، محور تغییر شکل یافته یا محور باز تربیت می شوند. در کشت های فشرده عناب معمولاً فواصل بین ردیفها 3/5 تا 4/5 متر و فواصل درختان روی ردیف 1 تا 2 متر در نظر گرفته می شود.

در سیستمهای فشرده نیز روشهای مختلفی از تربیت درختان با موفقیت اجرا می شود. البته اجرای سیستمهای فشرده مستلزم مدیریت قوی و بویژه انجام هرس مرتب است. از طرف دیگر در حال حاضر کاشت ارقام عنابِ اصلاح شده رو به گسترش است. برخی از این ارقام خارهای ضعیف و تحلیل رفته دارند و هرس درخت عناب ساده تر است. لذا این شیوه هرس به شرح زیر توضیح داده می شود :

در سال اول تنه اصلی نهال کاشته شده از ارتفاع 60 تا 80 سانتی متری سربرداری شده 3 تا 5 شاخه جانبی آن بسته به قدرت و ضعف شاخه ها انتخاب می شود. بالاترین این انشعابات را از اولین گره حذف می کنیم. علت حذف شاخه بعد از یک گره به این علت است که امکان تشکیل مجدد محور اصلی بصورت مستقیم برای ادامه رشد طولی در سال بعد فراهم شود.

انشعابات باقیمانده را بعد از گره دوم حذف می کنیم به علت اینکه این انشعابات امکان رشد طولی را در سال بعد داشته باشند. انشعابات پایین را می توانیم از محل اتصال به محور اصلی حذف کنیم یا به آنها دست نزنیم. بدیهی است در این صورت به دلیل غالبیت محور اصلی ، این انشعابات رشد نخواهند کرد. بنابراین به منظور حفظ تعادل ریشه و اندام هوایی نهال بهتر است این انشعابات حفظ شوند.

در سال بعد محور اصلی نهال رشد طولی می کند و انشعابات جانبی جدید را به وجود می آورد. هرس انجام شده روی آنها مشابه عملیات سال قبل خواهد بود. انشعاباتی که از گره دوم حذف شده اند سال بعد رشد طولی کرده و خود شاخه های فرعی دیگری تولید می کنند.

این انشعابات جدید تنها سرزنی می شوند و آخرین شاخه فرعی آن ها بعد از یک گره حذف شده تا امکان ادامه رشد طولی آن فراهم شود. انجام این شیوه هرس عناب هر سال تکرار می شود. بدین ترتیب امکان رشد طولی نهال هر ساله فراهم شده و بازوهای جدید به صورت منطبق روی محور اصلی آن تشکیل می شود که این بازوها نیز دارای رشد طولی خواهند بود.

بعد از اینکه ارتفاع درخت به 3 متر رسید، از ادامه رشد طولی آن جلوگیری می کنیم. در این روش هرس، پس از 5 سال فرم نهال کامل می شود. در این روش سعی می شود بازوها نزدیک به حالت افقی تربیت شوند تا باردهی آنها افزایش یابد ( در صورت لزوم با استفاده از وزنه ). البته هنگام باردهی ممکن است برای نگهداری شاخه های مذکور نیاز به قیم باشد.

بدیهی است با افزایش سن درخت لازم است بازوها از محل تنه اصلی کوتاه شده و به منظور رشد مجدد تربیت شوند. بدین ترتیب درختان مسن تنه ای قوی دارند و انشعابات فرعی جوان خواهند داشت. در سیستمهای کاشت متراکم درخت عناب ممکن است در سالهای بعد لازم باشد تراکم درختان کاهش داده شود.

میزان باردهی درخت عناب

در مقایسه با بسیاری از درختان میوه ، باردهی عناب در سنین پایینتری پس از کاشت شروع خواهد شد. برخی واریته های عناب در اولین سال پس از پیوند می توانند باردهی داشته باشند. عناب از سن 15 تا 20 سالگی بیشترین مقدار تولید محصول را دارد به گونه ای که هر درخت حدود 30 تا 50 کیلوگرم عناب تازه تولید می کند. معمولاً هر 2/5 کیلوگرم عناب تازه به یک کیلوگرم عناب خشک تبدیل می شود.

عمر اقتصادی درخت عناب تا 50 سالگی براورد می شود. با افزایش سن درخت، باردهی آن کاهش می یابد. در چنین شرایطی می توان با هرس جوانسازی به افزایش باردهی آن کمک کرد.

برداشت محصول

برداشت محصول عناب از اوایل مرداد تا اواخر شهریور به دو منظور تازه خوری و خشک انجام می گیرد. برداشت عناب به منظور تازه خوری پس از اینکه رنگ میوه قرمز تیره شد در حالت ترد و تازه بودن انجام می شود. میوه عناب چنانچه روی درخت خشک شود چروکیدگی آن کمتر خواهد شد. بنابراین اجازه می دهند تا حد امکان میوه ها روی درخت خشک شود.

در این شرایط تعدادی از میوه ها در اثر باد روی زمین خواهد ریخت. لذا بهتر است کف باغ تمیز باشد و میوه هایی که در اثر باد ریزش می کنند جمع آوری شود. هنگام برداشت میوه ، کف باغ چادر و برزنت پهن شده و با ضربات چوب محصول برداشت می شود. این روش برای درختان مرتفع مشکل است. در صورت داشتن باغات منظم استفاده از دستگاههای مکانیزه کمک مؤثری در کاهش هزینه های برداشت خواهد کرد.

بیشتر مراحل خشک شدن میوه عناب روی درخت انجام می شود. پس از برداشت ، میوه های جمع آوری شده را برای خشک شدن کامل در آفتاب خشک می کنند. در قدیم هنگام خشک کردن ، میوه ها را به خاکستر آغشته می کردند. برخی باغداران خشک کردن میوه ها را در محیط سایه انجام می دهند. در نهایت میوه های خشک شده را در انبارمناسب و دارای تهویه نگهداری کنید.

آفات

مهمترین آفت عناب مگس عناب است. حشره کامل این آفت به طول 5 الی 7 میلیمتر، به رنگ زرد و دارای لکه های سیاه در ناحیه کمر است. این حشره میوه ها را قبل از رسیدن سوراخ کرده و درون آنها تخمریزی می کند. لاروها که طول آنها 7 تا 8 میلیمتر و قطر 0/4 میلیمتر است، پس از بیرون آمدن از گوشت میوه تغذیه می کنند.

این لاروها از میوه های ریز شکرده خارج می شوند و به عمق 3 تا 6 سانتیمتری خاک نفوذ می کنند و به صورت شفیره باقی می مانند و در سال بعد به حشره بالغ تبدیل می شوند و سیکل زندگی خود را دوباره آغاز می کنند.

یخ آب زمستانه ، جمع آوری میوه های آلوده و شخم پای درخت در کاهش خسارت این آفت مؤثر است. برای مبارزه شیمیایی نیز می توان طبق نظر کارشناسان حفظ نباتات از سموم مناسب استفاده کرد. استفاده از کارت زرد می تواند در جلب مگس عناب و کاهش جمعیت آن مؤثر باشد.

سایر آفات عناب عبارت اند از سنک عناب ، پروانه پارانشیم خوار عناب ، کنه زرد شرقی ، کنه پاکوتاه ، تریپس توتون ، تریپس Tenothrip و شب پره هندی.