هرس درخت گردو شامل هرس فرم و هرس باردهی است. هرس فرم برای شکل دادن اسکلت اصلی درخت و معمولا در سالهای اولیه رشد درخت یعنی زمانی که درخت گردو به شکل نهال است و به باردهی نرسیده باشد انجام می شود. در اینجا سه نمونه هرس فرم یعنی هرس جامی کلاسیک و هرس به شکل محور غیر آزاد و هرس به شکل محور آزاد را بررسی می کنیم.
هرس باردهی به منظور بهبود کیفیت و کمیت میوه انجام می شود. در هرس باردهی شاخه های کم بارده ، سرما زده ، خشک شده ، شکسته و شاخه های که در هم پیچیده و شلوغ هستند باید حذف شود. هرس مناسب باعث افزایش میزان محصول و بهبود کیفیت آنها می شود.
زمان مناسب هرس درخت گردو
در مناطق معتدل هرس زمستانه معمولا از آذرماه تا اوایل دی انجام می شود ولی در مناطق سرد از اسفند ماه تا فروردین ماه هر سال یعنی تا موقعی که درخت در خواب زمستانی است و شیره گیاهی بر اثر زخم هرس اشک ریز نشود قابل انجام است. زمان مناسب هرس تابستانه نیز در تیرماه می باشد.
هرس درخت گردو به شکل جامی کلاسیک
هدف از این نوع هرس عبارت است از :
- تربیت درخت با استخوان بندی محکم
- ایجاد تعادل بین اندامهای درخت برای دریافت نور کافی
- کمک به رشد گیاهی و سرعت بخشیدن به تکمیل تاج درخت بی آنکه به بارآوری آن آسیب برسد.
درخت گردو به شکل جامی کلاسیک دارای یک تنه اصلی به طول 1/5 – 1 متر با سه بازوی اولیه است که هر یک از آنها با نیم متر فاصله از هم روی تنه درخت قرار گرفته اند. سه شاخه اصلی در سه جهت با زاویه های ۱۲۰ درجه به سوی خارج هدایت می شوند و روی هر یک از آنها 4 تا 5 بازو یا شاخه فرعی به فاصله یک متر از هم قرار گرفته اند و استخوان بندی درخت را تکمیل می کنند.
هرس سال اول
ارتفاع نهال گردو اثر زیادی بر رشد نهال و سرعت باردهی آن دارد به طوری که اگر ارتفاع نهال گردو بیش از 120 سانتی متر باشد باردهی آن به تاخیر می افتد. بنابراین در هرس درخت گردو به شکل جامی کلاسیک تنه آن در ارتفاع 120 سانتی متر از سطح خاک باید قطع شود.
به منظور جلوگیری از نفوذ آب و آفات و جلوگیری از خشکیدگی قسمت بریده شده مقطع برش باید با چسب باغبانی پوشانده شود. بازوها باید نسبت به تنه اصلی درخت زاویه باز داشته باشند تا در آینده در اثر وزن میوه و وزش باد شاخه ها از محل اتصال به تنه جدا نشوند و یا به اصطلاح جر نخورند.
هرس سال دوم درخت گردو
هرس سال دوم شامل هرس زمستانه و هرس تابستانه یا سبز است.
هرس زمستانه
در این هرس سه بازوی اصلی که در سال اول انتخاب می شوند ، در هنگام خواب زمستانه سال دوم برحسب طول و ضخامت ، معمولا از 1/3 ( یک سوم ) تا 1/5 ( یک پنجم ) بالای جوانه بیرونی هرس می شوند تا شکل جامی درخت به سوی خارج کشیده شود.
هرس تابستانه یا سبز
هرس سبز یعنی چیدن نوک شاخه های درخت با قیچی باغبانی در تابستان به منظور جلوگیری از رشد اضافی شاخه ها و بازوها. در مورد نهالهای جوان و بسیار قوی می توان با هرس سبز نرکها ، شاخه های مفید و قابل نگهداری را کنترل و در عین حال از جارویی شدن نوک شاخه های هرس شده جلوگیری کرد.
در این مورد حتما باید هرس سبز دوم انجام شود. به این معنی که نرکهای اضافی حذف و با انتخاب یک نرک جانشین، شاخه یا بازوی جدیدی روی پایه محکم تنه درخت ایجاد می شود.
بدون هرس دوم ، یعنی حذف نرکهای اضافی و جارویی، دسته انبوهی از شاخه های تازه و بسیار زیان آور رشد می کنند که شکل اصلی درخت را برهم می زند. بنابراین اگر قرار نیست هرس سبز دوم انجام شود بهتر است هرس سبز اول نیز انجام نگیرد.
هرس سال سوم درخت گردو
هرس سال سوم درخت گردو فقط شامل هرس زمستانه است. در این هرس به منظور حفظ تعادل درخت شاخه های فرعی معمولا از یک سوم تا یک پنجم رشد سال جاری حذف می شوند.
در تربیت درخت گردو به شکل جامی کلاسیک هرس همیشه باید روی جوانه های بیرونی انجام شود مگر اینکه فرم جامی زیاد گسترده شده باشد. برای نتیجه بهتر باید طول رشد سال اول شاخه حداقل به یک متر رسیده باشد.
هرس سال چهارم
در سال چهارم یک و یا دو ردیف از شاخه های فرعی ، روی شاخه های اصلی انتخاب می شود و بقیه شاخه های غیر میوه دهنده داخلی درخت در این سال حذف می شود.
هرس سال پنجم
در سال پنجم که آغاز سال باردهی درخت است اگر درخت قوی باشد هرس فقط منحصر به حذف نرکهای غیر مفید خواهد بود.
هرس درخت گردو به شکل محور غیر آزاد
در هرس به شکل محور غیر آزاد درخت گردو به شکل هرم با 5 تا 7 بازوی اصلی و پراکنده به دور محور مرکزی تربیت می شود. برای هرس درخت گردو به شکل محور غیر آزاد به روش زیر عمل می کنند :
هرس سال اول درخت گردو
بعد از کاشت درخت گردو باید درخت در ارتفاع ۱۰ تا ۳۰ سانتیمتری سطح زمین، بالای جوانه بیرونی قطع شود. در طول فصل رشد یک شاخه قوی به عنوان محور اصلی و یک شاخه ثانوی به عنوان جانشین محور اصلی انتخاب و هرس سبز می شود. همچنین سایر شاخه هایی که روی محور اصلی ( تنه ) روییده اند حذف می شوند. اگر محور اصلی راست نباشد از قیم استفاده می شود.
هرس سال دوم
هر سال دوم شامل هرس زمستانه و هرس تابستانه است.
هرس زمستانه
در هرس زمستانه رشد تنه اصلی باید به حداقل 1/5 متر برسد. اگر طول محور مرکزی به این ارتفاع نرسیده باشد مجددا از ۳۰ سانتیمتری سطح خاک قطع می شود و تمام جوانه های گردن به استثنای ۲ تا ۳ جوانه زیر مقطع ، حذف و یکی از آنها برای شکل دهی مجدد محور مرکزی حفظ می شود و مورد استفاده قرار می گیرد.
هرس تابستانه
در هرس تابستانه سال دوم باید شاخه های قوی که زاویه آنها تنگ است و نوک شاخه های ضعیف و نابجا قطع شود تا رشد محور مرکزی تقویت شود. در این سال اگر روی محور اصلی یا روی شاخه های جانبی آن در اردیبهشت ماه میوه ای دیده شود بی درنگ باید چیده شود.
هرس سال سوم
هرس سال سوم درخت گردو نیز شامل هرس زمستانه و تابستانه است.
هرس زمستانه
اولین بازوی درخت یا همان شاخه فرعی روی تنه در ارتفاع 1/5 متری از سطح زمین طوری انتخاب می شود که تا حد امکان مانع عملیات زراعی نشود. این بازو باید با زاویه ۴۵ تا ۹۰ درجه نسبت به تنه درخت باشد. در این سال تنه درخت نیز از 30 سانتی متر بالای بازوی انتخاب شده دوباره باید قطع شود.
هرس تابستانه
هرس تابستانه ( هرس سبز ) مانند هر سال دوم انجام می شود.
هرس سال چهارم به بعد
در هرس سال چهارم و سالهای بعد از آن بازوی های فرعی به صورت عمود بر تنه درخت انتخاب می شود به طوری که فاصله هر یک از آنها روی تنه درخت 30 سانتی متر باشد. هرگز نباید دو بازی مقابل هم روی تنه درخت قرار بگیرند.
شاخه های میوه دهنده کوچکتر به طور موقت بین بازوهای درخت نگهداری می شوند تا پس از رشد کامل درخت به تدریج حذف شوند. هنگامی که ۴ تا ۶ بازوی فرعی روی درخت رشد کرد هرس زمستانه و تابستانه باید قطع شود. در این زمان رشد طولی محور غیر آزاد نیز به دلیل بارآوری درخت متوقف و درخت زیر فشار بار میوه خم می شود.
هرس به شکل محور آزاد
در پایان شکل دهی گردو با سیستم محور مرکزی (حدود ۶ سالگی)، درخت گردو به شکل درخت کاجی در می آید که شاخه های اضافی آن حذف شده و تعداد آنها به ۸ تا ۱۰ شاخه کاهش می یابد. برای هرس درخت گردو به شکل محور آزاد به شیوه زیر عمل می کنند :
هرس سال اول گردو
در هرس سال اول بعد از کاشت باید درخت از ارتفاع ۱۰ تا ۳۰ سانتیمتر از سطح خاک و از بالای جوانه بیرونی هرس شود. مراقبتهای فصلی این نوع هرس در طول فصل رشد مانند شکل هرس غیر آزاد است.
هرس سال دوم
هرس درخت گردو به شکل محور آزاد در سال دوم شامل هرس زمستانه و هرس تابستانه است.
هرس زمستانه
هرس زمستانه محور آزاد در سال دوم مانند هرس غیر آزاد پیچیده نیست و کم زحمت است، زیرا محور مرکزی بدون هیچ دخالتی آزاد و رها می شود تا به رشد خود ادامه دهد، حتی اگر چوب آن به حد بلوغ نرسیده باشد.
هرس تابستانه
قبل از هر چیز باید میوه هایی که احتمالا روی نوک محور مرکزی روییده اند در اردیبهشت ماه چیده شوند و نوک شاخه هایی که در 20 تا 30 سانتی متری قسمت پایینی محور هستند و به طول 30 سانتی متر رسیده اند هرس سبز شوند. در ضمن به منظور تسريع جریان شیره گیاهی به قسمتهای بالایی محور اصلی شاخه های پایینی نباید خیلی زود هرس سبز شوند، زیرا نرکها و شاخه ها بیشتر در قسمت پایینی ساقه متمرکز می شوند.
هرس سبز پیش از وقت شاخه ها نیز قطعا سبب رشد طولی محور مرکزی و مانع رشد عرضی و قطری آن می شود و در نتیجه شاخه های قطور جانبی را سرکوب خواهد کرد. شاخه های جانبی دارای زاویه های تنگ و بسته نیز هرس سبز می شوند
هرس سال سوم
هرس سال سوم شامل هرس زمستانه و هرس تابستانه است
هرس زمستانه
محور مرکزی دست نخورده می ماند و شاخه های جانبی که تا 70 سانتیمتری سطح زمین قرار دارند و حتی شاخه هایی که در یک سوم از قسمت بالایی محور قرار گرفته اند، و همچنین شاخه های بسیار قوی با زاویه تنگ همه حذف می شوند بقیه شاخه ها هرس نمی شوند.
هرس تابستانه
هرس سبز و تابستانه در سال سوم انجام نمی شود ولی میوه های روی نوک محور مرکزی مثل سال دوم حتما چیده می شوند و شاخه های بد جا که رقیب رشد محور اصلی اند از بین برده می شوند.
هرس باردهی درخت گردو
منظور از این هرس ، حذف کامل شاخه های اضافی و نرکها یا آن قسمت از شاخه است که مانع تابش نور خورشید به داخل تاج درخت می شوند. این هرس را می توان هر سال به صورت خفیف یا هر سه سال یکبار با شدت انجام داد. هرس باردهی برای درختهای مسن تر از ۳۰ سال الزامی است.
هرس باردهی معمولا به منظور نوسازی استخوان بندی درخت ، حذف شاخه های پیر و کهنه ، اضافی و درهم درخت انجام می شود. در این نوع هرس شاخه های آفت زده و بیمار ، شکسته شده ، شاخه های که با درخت زاویه کمتر از 45 درجه دارند حذف می شوند.
فصل هرس زمستانه در مناطق معتدل معمولا از آذر ماه تا اوایل دی ماه و در مناطق سرد از اسفند تا فروردین ماه هر سال انجام می شود.
