نحوه گرده افشانی درخت انجیر

بر دادن یا گرده افشانی درخت انجیر فرایندی است که منجر به انتقال دانه گرده از ” انجیر بر” به سطح کلاله گل های ماده در انجیر های خوراکی می شود. گرده افشانی به وسیله زنبور بلاستوفاگا انجام می گیرد. عمل گرده افشانی برای میوه های انجير نوع ازمیر و دومین محصول انجیر سان پدرو (San pedro) ضروری می باشد.

البته باید به این نکته نیز توجه کرد که میوه های انجیر نوع معمولی  و میوه های محصول اول انجیر سان پدرو احتیاجی به گرده افشانی نداشته و  به طریق پارتنوکاریی تشکیل می شوند. برای آشنایی با انواع انجیر مقاله انواع درخت و میوه انجیر را مطالعه بفرمایید.

همان طوری که در مقاله بر انجیر و نحوه گرده افشانی انجیر اشاره شد درخت ” انجیر بر” سه محصول پاییزه ، زمستانه و بهاره دارد و گلهای نر فقط در انجیر بر وجود دارند.

خروج زنبور بلاستوفاگا از ميوه بهاره درخت بر ( بر انجیر ) همزمان است با آمادگی میوه های درخت انجیر خوراکی برای گرده افشانی ، در این زمان زنبورهای آغشته به گرده جهت تخم گذاری وارد میوه های انجیر خوراکی شده و مقداری از گرده های آغشته به بدن آنها به سطح کلاله چسبیده و عمل گرده افشانی صورت می گیرد.

در زمان گرده افشانی درخت انجیر ، باغداران میوه های ” بر انجیر ” که حاوی زنبور بلاستوفاگا می باشد را از درخت “بر انجیر” چیده و در میان میوه های انجیر خوراکی قرار میدهند که این عمل را در شهرستان استهبان اصطلاحا ” بر دادن ” می گویند.

تعیین زمان گرده افشانی درخت انجیر

باغداران می توانند زمان آمادگی میوه های انجیر برای پذیرش دانه گرده را از روی صفاتی نظیر قطر میوه ، تغییر رنگ کلاله ، بوی برخاسته از درخت ، نرم بودن بافت میوه انجیر و باز شدن دهانه استیول مشخص نمایند که این زمان بسته به ارقام درخت انجیر و شرایط آب و هوایی منطقه به ویژه درجه حرارت متفاوت است.

در زمان گرده افشانی بافت میوه های انجیر خوراکی کمی نرم می شود و دهانه استیول کمی باز شده و نرم می گردد تا زنبور به راحتی بتواند وارد میوه شود. رنگ کلاله در زمان رشد میوه انجیر یعنی قبل از آمادگی میوه برای پذیرش گرده ، سفید یا سفید متمایل به سبز کمرنگ است ولی در زمان گرده افشانی ، زرد کمرنگ متمایل به خرمایی رنگ می باشد.

مقایسه مراحل رشد درخت بر انجیر با درخت انجیر خوراکی

ماه	وضعیت رویشی درختان بر	وضعیت رویشی درختان انجیر خوراکی
فروردین	محصول زمستانه + شروع رشد محصول بهاره + شروع رشد برگ	شروع رشد برگها
اردیبهشت	پایان محصول زمستانه + محصول بهاره در حال رشد + رشد برگها	برگها در حال رشد + شروع رشد میوه
خرداد	رسیدن میوه محصول بهاره	تشکیل میوه و شروع گرده افشانی
تیر	پایان برداشت محصول بهاره	پایان گرده افشانی درخت انجیر + میوه ها در حال رشد
مرداد	شروع رویش محصول تابستانه ( پاییزه )	کامل شدن رشد میوه
شهریور	رسیدن محصول تابستانه ( پاییزه ) + شروع رویش محصول زمستانه	برداشت محصول
مهر	پایان یافتن محصول تابستانه ( پاییزه )	پایان برداشت انجیر
آبان	محصول زمستانه + شروع زرد شدن برگها	شروع زرد شدن برگها
آذر	محصول زمستانه + ریزش برگها	ریزش برگها
دی	محصول زمستانه + درختان فاقد برگ	درختان فاقد برگ و در حال خواب
بهمن	محصول زمستانه + درختان فاقد برگ	درختان فاقد برگ و در حال خواب
اسفند	محصول زمستانه + درختان فاقد برگ	درختان فاقد برگ و در حال خواب

مشخصات زنبور بلاستوفاگا

حشره کامل زنبور بلاستوفاگا در حالت بلوغ به دو حالت نر و ماده مشاهده می شود. طول زنبورهای ماده 2 میلی متر ، بالدار و سیاه رنگ است. پاهای جلویی و عقبی ضخیم و یک جفت پای میانی لاغر و نازک دارد. شاخک نخی شکل که قسمت نوک آن کمی ضخیم شده ، سر ماده مستطیلی شکل و پشت آنها دارای شیار طولی است.

زنبورهای نر در حالت بلوغ کوچکتر از زنبورهای ماده بوده و بدن آنها حالت خمیده دارد. نرها دارای شکم طویل و رنگ آنها قهوه ای روشن می باشد. طول بدن نرها بین 1 تا 1/5 میلیمتر هستند.

زنبورهای ماده ظرف مدت کوتاهی بعد از جفت گیری از میوه بر انجیر خارج شده ، زنبورها هنگام خروج از میان گرده های آزاد شده گل های نر عبور کرده و به خاطر داشتن بدن مرطوب به دانه های گرده آغشته می شوند و مقدار زیادی گرده نیز درون شکاف بین بندهای سینه و شکم زنبور جای می گیرد. زنبورهای آغشته به گرده برای تخم ریزی وارد میوه انجیر خوراکی شده و بدین ترتیب گرده ها را به گل های ماده که درون انجیر خوراکی هستند انتقال داده و عمل گرده افشانی درخت انجیر انجام می شود.

همزیستی زنبور بلاستوفاگا با انجیر بر و انجیر خوراکی یکی از عجایب طبیعت است که از آن جمله می توان به همزمان بودن آمادگی لازم برای عمل گرده افشانی درخت انجیر و خروج زنبور بلاستوفاگا از میوه انجیر بر و همچنین خامه کوتاه بودن گل های درخت انجیر خوراکی که برخلاف گل های خامه بلند برای تخم گذاری این زنبور مناسب است اشاره کرد.

چگونگی گرده افشانی درخت انجیر

شیوه بر دادن در نقاط مختلف دنیا متفاوت است. در استهبان میوه های بر انجیر را درون قوطی هایی که انتهای آنها را سوراخ کرده اند و با سیم به درخت انجیر آویزان است ریخته یا با استفاده از سیم های که قسمت های انتهایی میوه بر را بوسیله آنها سوراخ کرده در دسته های 4 تا 6 تایی از درخت انجیر آویزان می کنند. مقدار استفاده از بر انجیر برای هر درخت انجیر خوراکی با توجه به اندازه درخت متفاوت می باشد.

در مناطق انجیر کاری شهرستان کازرون مانند دوسیران مقداری خار و خاشاک نظیر لانه پرندگان درست کرده و در میان درختان انجیر قرار داده و میوه های ” بر ” که در آنجا ” دک ” نامیده می شود را در وسط آن قرار می دهند. 

در بعضی از مناطق انجیرکاری عمل بردادن انجام نمی شود این به این علت است که در این مناطق در اطراف درختان انجیر خوراکی ، درختان بر انجیر وجود داشته و بنابراین عمل گرده افشانی به صورت طبیعی و بدون کمک انسان انجام می شود. در این حالت به ازای 100 اصله درخت انجیر 5 تا 10 درخت بر با توجه به اندازه درخت کاشته می شود.

در کالیفرنیا برای گرده افشانی درخت انجیر میوه های انجیر بر را در درون ظروف کاغذی یا پلاستیکی ریخته و به درختان انجیر آویزان می کنند.

چون میوه های درخت انجیر به تدریج آمادگی لازم جهت عمل گرده افشانی را پیدا می کنند. عمل بردادن باید در چند نوبت صورت بگیرد. عمل ” بر دادن ” با توجه به میزان محصول ، سن درخت و اندازه درخت در دو یا سه نوبت و هر نوبت به فاصله ۷ – ۴ روز صورت می گیرد. هر چه میزان میوه انجیر بیشتر و درخت بزرگتر و جوان تر باشد تعداد دفعات بر دادن بیشتر و فاصله زمانی بین آنها کوتاه تر می شود.

هر درخت انجیر برای گرده افشانی چه مقدار بر احتیاج دارد

به طور میانگین استفاده از ۷۵ عدد بر انجیر ( تقریبا 1/5 کیلو گرم ) برای گرده افشانی درختان بزرگ انجیر و ۵۴ عدد ( تقریبا یک کیلوگرم ) برای درختان متوسط کفایت می کند که این تعداد بر انجیر در چند مرحله در اختیار درخت قرار می گیرد.

جهت افزایش بازده ای عمل بردادن بهتر است که میوه های ” بر ” را در چهار جهت و در ارتفاعات مختلف درخت انجیر قرار دهید.