نحوه کاشت اصولی نهال و اقدامات پس از آن

قبل از کاشت نهال باید اقداماتی جهت آماده سازی زمین و همچنین آماده سازی نهال ها انجام شود تا شرایط لازم برای رشد بهتر نهال فراهم شود. این اقدامات شامل حفر چاله کاشت ، کودریزی درون چاله ها ، انتخاب نهال مناسب جهت کاشت ، آرایش ریشه ها ، کاشت اصولی نهال می باشد. بعد از کاشت نیز برای رشد مناسب و بهتر نهال ها کارهای مانند قیم گذاری و سربرداری و هرس باید انجام شود. در این مقاله با اقدامات لازم قبل از کاشت و نحوه کاشت اصولی نهال آشنا می شویم پس با ما همراه باشید.

تعیین فاصله بین نهال ها

اولین مرحله برای کاشت اصولی نهال و احداث باغ اطلاع داشتن از ابعاد باغ و همچنین فاصلۀ بین ردیف درختان می باشد. از آنجایی که توسعۀ چتر درخت و پر شدن فضای اختصاص یافته، مهم ترین عامل در زود باردهی و افزایش محصول می باشد باغداران اغلب نگران این موضوع می باشند که فاصله درختان کشت شده بسیار نزدیک باشد.

عامل مهم در تعیین فاصلۀ مطلوب ردیف، انتخاب فاصله ای است که درخت نور خورشید را در تمام قسمت ها به طور کامل دریافت کند. از آنجا که درختان میوه هم بر روی پایه های بذری و هم بر روی پایه های پاکوتاه تولید شده از روش غیر جنسی پیوند می شوند و همچنین ارقام درختان میوه با یکدیگر از لحاظ ارتفاع و عرض با هم متفاوت هستند در نتیجه باغدار باید فاصلۀ بین ردیف را بر اساس پایه ، رقم ، سیستم تربیتی ، حرکت ماشین آلات و عوامل دیگر انتخاب کند.

کودریزی داخل چاله

نیاز غذایی یک درخت میوه معمولاً از الگوی رشد کلی آن تبعیت می کند. در اوایل بهار نیاز غذایی درخت به وسیله عناصر غذایی حاصل از سوخت و ساز گیاهی که در پاییز سال قبل در ریشه ها و بافتهای چوبی ذخیره شده اند تأمین می شود. در طول فصل رشد درخت، رشد کلی آن نیز افزایش می یابد که حداکثر آن در اوایل بهار و سپس مجدداً در زمان برداشت در اواخر تابستان و اوایل پاییز می باشد.

جهت کاشت نهال باید علاوه بر اینکه به تمام زمین کود حیوانی داده شده در موقع کاشت درخت نیز مقدار کافی کود حیوانی کاملاً پوسیده و کودهای پتاسه و فسفره که دیرتر حل و آماده جذب برای گیاه می شوند درون چاله ریخته شود. جهت کود ریزی برای هر چاله ۵ تا ۱۰ کیلوگرم کود حیوانی کاملا پوسیده و کودهای پتاس و فسفر را با خاک سطحی چاله ها که جدا از خاک زیرین چاله ها ریخته شده است مخلوط کرده و داخل چاله می ریزند.

کود ریزی درون چاله دارای اهمیت زیادی است زیرا اولاً چنانکه می دانیم درخت مدت زیادی باید در محل خود بماند بنابراین کود دادن ریشه پس از کاشت کار دشواری است. ثانیاً کودهای فسفر و پتاس که پس از کشت به باغ داده می شوند در اثر قدرت جاذبۀ خاک، در سطح بالایی باقی مانده و به اعماق ریشۀ درخت نمی رسد.

نظریۀ دیگر در مورد کود دادن به نهال تازه کشت شده این است که با عمق بیشتری چاله را کنده و در ته چاله حدود ۵ تا ۱۰ کیلو کود دامی پوسیده ریخته شود و روی آن را با خاک پوشانیده و سپس عمل کاشت نهال را انجام داده به گونه ای که در سال اول ریشه با کود در تماس نباشد. ولی با رشد ریشه در سال دوم منبع کودی ته چاله در اختیار ریشه قرار گیرد.

باید دقت کرد که نهالهای کوچک و ضعیف نسبت به کودهای مورد استفاده حساس بوده و اصطلاحاً می سوزند و از بین می روند. از مصرف هرگونه کود شیمیایی در تماس مستقیم با ریشۀ نهال باید خودداری کرد.

انتخاب نهال مناسب جهت کاشت

بدون شک یکی از ارکان های اساسی احداث باغ و تولید تجاری میوه، استفاده از نهال پیوندی مرغوب ، سالم ، قوی و مطمئن از ارقام مختلف می باشد. زیرا اگر همۀ شرایط کاشت درختان در حد مطلوب تأمین گردند ولی از نهالهای نامرغوب و ضعیف استفاده شود احداث باغ کاری عبث و بیهوده و هدر دادن سرمایه است و مدتی پس از کشت یا بسیاری از آنها خشک خواهند شد و یا این نهالها به درختی ضعیف تبدیل خواهند شد که از نظر رشد و میزان تولید محصول با درختان سالم از همان رقم قابل مقایسه نیستند.

از طرفی نهال درخت میوه پس از طی دوره بلوغ رویشی که معمولاً ۳ تا ۵ سال می باشد وارد مرحلۀ باردهی میشود و در طول این مدت باغدار جهت حفظ ، تربیت و مراقبت درختان کاشته شده سرمایه زیادی را هزینه می کند بدون آنکه درآمدی داشته باشد.

چنانچه نهال کشت شده مرغوب نباشد و یا دارای آلودگی و بیماری باشد تعویض و کشت مجدد آن پس از چند سال صرف هزینه برای باغدار غیر ممکن و یا هزینۀ سنگینی به همراه دارد. لذا یکی از ارکان های اساسی در کاشت درخت و احداث باغ استفاده از نهال پیوندی مرغوب می باشد.

در تمام دنیا تهیه و تولید نهال به عهدۀ افراد یا مؤسساتی گذاشته می شود که متخصص این حرفه و فن بوده و به کلیۀ امور این کار اشراف دارند تا طبق ضوابط و مقررات و تحت کنترل وزارت مربوطه انواع نهال سالم ، مرغوب و گواهی شده را در نهالستان تولید نمایند.

در موارد بخصوص درختان میوه مانند پسته که ریشۀ آنها به جابه جایی حساس است پایه در محل اصلی کاشته شده و بعد از رشد کافی، آن را پیوند می زنند.

ویژگی نهال مرغوب به شرح زیر است :

• نهال پیوندی باید دارای پایه و پیوندک مشخص باشد
• از نظر سن نهال پیوندی باید یک ساله یا دو ساله باشد
• جوانه های روی تنه نهال بخصوص در دو سوم قسمت پایین تنه بایستی سالم باشد
• نهال پیوندی باید یک ساقه عمودی داشته باشد
• زخم محل پیوند نهال باید کاملا التیام یافته باشد
• باید به اندازه کافی رشد طولی و قطری داشته باشد
• پیوندک باید از درختان سالم و بارور تهیه شده باشد
• محل پیوند نباید در فاصله کمتر از ۱۵ سانتی متری سطح زمین باشد
• ریشه ، تنه ، شاخه های نهال باید سالم بوده و عاری از هرگونه آلودگی باشد

از آنجایی که درختان میوه عمر نسبتا زیادی دارند و چندین سال زمین را اشغال و در آن رشد و نمو می نمایند می توان به تفاوت عمده ای که بین احداث باغ میوه و ایجاد یک مزرعه زراعی و کشت و کار آن وجود دارد پی برد. بنابراین در موقع احداث باغ و کاشت درخت لازم است تمام جوانب کار دقیقا در نظر گرفته شود تا در آینده مشکلی ایجاد نشود.

از آنجایی که کاشت نهال آخرین اقدام پس از یک سری کارهای مقدماتی است کوچکترین بی توجهی در موقع انتخاب و تهیۀ زمین و یا انتخاب نوع درخت و نحوۀ کشت صحیح آن سبب ضرر و زیان فراوانی در آینده می شود که جبران آن به آسانی امکان پذیر نمی باشد. بنابراین قبل از هر تصمیمی در مورد احداث باغ و کاشت نهال باید اطلاعات کامل را به دست آورد.

دسته بندی نهال قبل از کاشت

پس از کندن نهال از زمین آنها را بر اساس استاندارد موجود از نظر رشد طولی و قطر ساقۀ اصلی دسته بندی می کنند. نهالهای قابل فروش بر حسب نوع رقم باید ۱۸۰ – ۱۰۰ سانتیمتر ارتفاع و ۱ تا ۲ سانتیمتر قطر داشته باشند. این نهالها بر اساس نوع رقم در بسته های ۲۵ الی ۱۰۰ عددی دسته بندی شده و با نخ در دو قسمت آنها را به همدیگر می بندند.

ریشه های زخمی شده و طویل و شاخه های زائد باید حذف شوند تا نهالها بهتر دسته بندی شوند. روی هر دسته یک برچسب که حاوی اسم رقم و نوع پایه و تعداد نهال در هر دسته می باشد نصب می شود. برچسب بهتر است از جنس ضدآب و مقاوم باشد که در حین حمل و نقل و یا بارندگی از بین نرود.

حمل و نقل نهال

نهالها را باید حتی المقدور ظرف مدت کمی پس از بیرون آوردن از خزانه به محل اصلی انتقال داد چون ریشه های لخت نهال ها که در معرض آفتاب یا بارندگی قرار می گیرند و به سرعت خشک می شوند. برای حمل و نقل نهال ها باید به دور ریشه های هر بسته گونی کنفی مرطوبی پیچیده شود و بسته ها با کامیون اتاقدار حمل شوند.

در صورت استفاده از وسیلۀ نقلیۀ رو باز در اثر حرکت و ایجاد جریان باد تا رسیدن به مقصد، ریشۀ نهال ها مقدار زیادی از رطوبت خود را از دست خواهند داد و نهال ها خشک می شوند. پس از رسیدن نهال به مکان اصلی چنانچه زمین آماده و چاله ها از قبل کنده شده بودند و هوا نیز مساعد بود، بلافاصله باید نهال را در زمین اصلی کاشت و آبیاری نمود.

اگر زمین آماده نباشد و یا هوا نامساعد باشد، مجدداً دستۀ نهالها را باید در گودالی زیر خاک قرار داده و آنها را آبیاری کرد تا ریشه ها صدمه نبینند.

در زمان بارگیری و حمل و نقل نهالها نکات زیر باید رعایت شود :

• پس از خرید نهالها از نهالستان، بلافاصله باید ریشه و سرشاخه های آنها مرتب شود و سپس آنها را دسته بندی و ریشۀ آنها را ضدعفونی نموده و به محل کاشت حمل کرد.
• برای حمل نهالها به نقاط نزدیک، بسته به تعداد و حجم نهالها می توان از ماشین وانت کوچک و یا کامیون های اتاق دار استفاده کرد. در هنگام حمل نهال ها یک چادر برزنتی بلند روی همۀ آنها پهن و با طناب محکم بسته شود تا در حین حرکت ماشین و ایجاد جریان هوا ریشه ها در معرض باد قرار نگیرند ضمناً باید این نکته را در نظر داشت که فشار زیادی بر روی نهالهای واقع در کف کامیون وارد نشود.
• برای حمل نهال ها به نقاط دور که ۱ تا ۲ روز طول می کشد ، باید از کامیونهای کانتینردار استفاده شود، در غیر این صورت باید از کامیون های دارای اتاق بلند و با پوشش کافی استفاده شود. برای این منظور هر دسته نهال باید داخل یک گونی کنفی مرطوب قرار داده شود و هر گونی در یک کیسۀ نایلون بلند قرار داده شود و سپس کیسه های نهال به طور مرتب در کانتینر چیده شوند. بدین ترتیب در طول مدت حمل و نقل، نهالها رطوبت خود را حفظ کرده و کمتر در معرض جریان هوا قرار می گیرند.
• سعی شود مدت زمان جابه جایی نهالها با کامیون خیلی طولانی نشود و حداکثر از ۴۸ ساعت تجاوز نکند
• در هنگام حمل نهال ها اگر هوا سرد و یخبندان است رطوبت گونیها نباید در حدی باشد که یخ بزند چون در این صورت به ریشۀ نهالها آسیب می رسد
• باید سعی شود در حین بارگیری نهال ها تحت فشار قرار نگیرند و بار یا وسایل دیگری روی آنها قرار داده نشود تا به ریشه، ساقه و جوانه های آنها صدمه ای وارد نشود.
• نهال هایی که ریشۀ آنها به جابه جایی و قطع انتهای ریشۀ اصلی حساس هستند مانند پسته ، خرمالو ، مرکبات ، انواع سرو و کاج بهتر است این نهال ها در گلدانهای توربی یا پلاستیکی کاشته شوند و با گلدان حمل شوند.

انبار کردن نهال

ممکن است نهال بلافاصله پس از خارج شدن از خزانه به فروش نرسد و یا اینکه نهال فروخته شده و انتقال یافته به زمین اصلی برای کشت از تعداد مورد نیاز زیادتر باشد و یا چند روزی تا زمان کشت زمان لازم باشد، در این مواقع باید نهال را در مکانی به صورت موقت نگهداری کنیم.

به این منظور لازم است ابتدا در محل سایه، گودال یا شیار عمیقی تعبیه نموده و نهال های هر رقم را جداگانه و به صورت مورب به دیوار گودال یا شیار تکیه دهیم و روی ریشۀ آنها را با لایۀ نازکی از خاک مرطوب بپوشانیم تا به موقع و با فرصت مناسب به تدریج از زیر خاک بیرون آورده و در محل اصلی بکاریم. در این مدت لازم است خاک روی ریشه را مرطوب نگاه داریم.

نکاتی را که در موقع انبار کردن نهال ها باید رعایت کنیم عبارت است از :

۱- سعی شود تعداد نهال مورد نیاز در بهترین زمان ممکن تهیه کرد و در زمین اصلی کاشت تا از انبار کردن نهال ها به مدت طولانی جلوگیری شود.

۲ – پس از انتقال نهال ها از خزانه ، چنانچه زمین آماده و هوا مساعد باشد بلافاصله باید نهال ها کاشته شوند و زمین آبیاری شود. برای این منظور پس از تخلیۀ نهال ها از کامیون، آنها را از گونی خارج کرده و به طور موقت به صورت مورّب زیر خاک قرار داده و سپس خاک مرطوب روی ریشۀ آنها ریخته شود. پس از کاشتن یک دسته نهال، باید دستۀ دیگر را از خاک خارج کرده و بلافاصله آنها را کاشت تا به این ترتیب ظرف مدت یک روز تمام نهالها کاشته شوند.

۳ – در موقع کندن نهال از خزانه نباید ریشه ها زخمی شوند. اما به هر صورت ممکن است تعدادی از ریشه ها صدمه ببیند. محل صدمه دیده جای مناسبی برای ورود عوامل بیماری زا به ویژه قارچ هایی مانند پوسیدگی سفید ریشه می باشد. برای جلوگیری از این معضل قبل از کاشت نهال، معمولاً روی ریشۀ نهال عمل پرالیناژ را انجام می دهند.

پرالیناژ ، آغشته نمودن ریشه ها به مخلوط رقیقی از خاک رس ، کود تازۀ گاوی ، قارچ کش و خاکستر است. در این روش، ریشۀ نهال را باید تا محل طوقه در محلول فرو برد. این عمل علاوه بر ضد عفونی کردن ریشه از عوامل بیمار یزا دارای چند خاصیت دیگر نیز می باشد از جمله مسدود نمودن منافذ قطع شدۀ ریشه و قرار دادن مقداری مواد غذایی توأم با رطوبت در اختیار ریشۀ آغشته شده.

مواد لازم برای تهیۀ محلول پرالیناژ : ۱ – ده کیلوگرم خاک رس و یک کیلو خاکستر ۲ – پنج کیلوگرم کود دامی تازه ۳ – صد لیتر آب ۴ – سیصد گرم قارچ کش

آرایش ریشه ها قبل از کاشت نهال

با توجه به شیوۀ تولید نهال در خزانه در این مدت نهال ها دارای ریشۀ قوی می شوند که در هنگام جابه جایی نهال و انتقال به بستر اصلی تعدادی از ریشه ها صدمه می بینند و قطع می شوند. بنابراین لازم است برای کاشت اصولی نهال ریشه های قطع شده و ناصاف یا زخمی یا ریشه هایی را که بیش از حد طولانی هستند قطع شوند.

در هنگام کاشت بیشتر نهال های میوه باید ابتدا ریشه را با یک قیچی تیز هرس کرد تا اولاً سر ریشۀ اصلی قطع شود و گیاه تحریک به تولید ریشۀ فرعی بیشتری کند. ثانیاً سر ریشه ها که قبلا در اثر کنده شدن از خاک خزانه زخمی شده دارای یک سطح صاف شوند زیرا ریشه های زخمی و سر ناصاف سریع مورد حملۀ انواع قارچ ها و باکتریها قرارمی گیرند و از بین می روند.

کاشت اصولی نهال

در موقع کاشتن نهال در چاله باید توجه داشت که آن را به همان عمقی که در خزانه در خاک بوده در خاک محل اصلی کاشت، زیرا در صورت عمیق تر کاشتن ممکن است پیوند در زیر خاک قرار گرفته و ریشه بدهد.

پس از کشت نهال با آبیاری پای نهال ، خاک چاله کمی نشست می کند و این مسئله ممکن است باعث پایین رفتن ریشه شده و بعدها در اثر کود دادن و امثال آن به تدریج خاک در اطراف قسمتی از تنه قرار گیرد. بنابراین نهال را باید طوری کاشت که درخت پس از نشست خاک به اندازۀ لازم در خاک قرار گرفته باشد.

در کاشت نهال رعایت نکات زیر ضروری است

1. عمق کاشت باید طوری باشد که محل پیوند دست کم چندسانتی متر بالای سطح خاک قرار گیرد تا از ریشه دار شدن گیاه در بالای پیوند جلوگیری شود.
2. باید از قرار گرفتن طوقه درخت در عمق زیاد خاک که به اصطلاح باعث خفگی آن خواهد شد خودداری شود.
3. در نقاطی که باد منظم می وزد رشد پیوندک باید رو به باد قرار داشته باشد تا از شکسته شدن گیاه در اثر فشار باد جلوگیری گردد.
4. پس از انجام کاشت نهال و پرکردن گودال باید با فشاردادن خاک اطراف نهال با پا یا با بیل ، خاک اطراف ریشه ها را به طور کامل محکم کرد تا محفظه های هوا در اطراف ریشه ها باقی نماند و همچنین مقدار نشست خاک که در اثر آبیاری به وجود می آید و باعث گود افتادن نهال می گردد به حداقل برسد.
5. باید بی درنگ پس از کاشت، نهالها را به طور کامل آبیاری کرد. در غیر این صورت تعداد نهال هایی که به اصطلاح نمی گیرند بالا خواهد رفت و نیاز به کاشت مجدد یا واکاری خواهد بود.
6. در نقاط بادخیز استفاده از قیم برای نگه داری نهال، در سال های اول توصیه میشود. این عمل به ویژه برای گیاهانی که روی پایه های پاکوتاه پیوندزده شده اند از اهمیت زیادی برخوردار است.
7. جهت قرار گرفتن قیم باید رو به باد باشد در این حالت نهال کمتر در معرض باد شدید قرار خواهد گرفت.

استفاده از سوپر جاذب ها

سوپر جاذبها ، یک مادۀ افزودنی در خاک هستند که ضمن برخورداری از سرعت و ظرفیت زیاد جذب آب به مثابه آب انبارهای کوچکی عمل کرده و در موقع نیاز ریشه به راحتی آب و مواد غذایی محلول در آب را در اختیار ریشۀ گیاه قرار می دهند.

برای کاشت نهال می توان از این مواد بهره جست. استفاده از این مواد در هنگام کاشت بوته ها و نهالها و همچنین برای درختان کاشته شده بسیار مفید و مؤثر است. به طوری که سوپرجاذب میزان مرگ و میر ناشی از تنش های انتقال نهال را به حد چشمگیری کاهش داده و به رشد ریشه کمک می نماید و در نهایت باعث تسریع در رشد گیاه و تولید بهینۀ محصول می شود.

برای هر نهال حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ گرم از سوپر جاذب را با مخلوط خاک چاله مخلوط کرده و اقدام به کاشت نهال می کنیم.

قیم گذاری نهال

بسیاری از درختان جوان می توانند به تنهایی بایستند، درختان دیگر ممکن است برای مقاومت در برابر باد یا رشد عمودی به تکیه گاه نیاز داشته باشند از این رو بعد از کاشت نهال برای نگهداری و حفاظت درختان جوان از قیم استفاده می شود.

از قیم برای حفاظت نهال ها ، استقرار درختان جوان ، شکل دهی نهال ها ، حفاظت از محل پیوند و جلوگیری از شکستن شاخه های پر بار استفاده می شود. استفاده از قیم به نوع نهال ، استحکام و شکل درخت و میزان وزش باد بستگی دارد.

مزایا و معایب قیم گذاری :

• رشد طولی نهال بیشتر می شود.
• رشد قطری تنه درخت در هنگام استفاده از قیم افزایش پیدا می کند.
• استفاده از قیم باعث افزایش مقاومت درخت نسبت به وزش باد می شود
• درخت در معرض مالش و ساییدگی در محل اتصال به قیّم می باشد.
• ریشه های نهال کوچک تر و سطحی تر رشد می کنند.

هرس و سربرداری نهال

اگر هرس و عمل سر برداری به موقع صورت نگیرد شاخه های درخت به صورت نامنظم رشد کرده و به اطراف پراکنده می شوند. در نتیجه شیرۀ نباتی نمی تواند به طور یکنواخت به تمام شاخه ها برسد.

هدف از هرس این است که از پخش ، پراکندگی و انبوهی شاخه ها که مانع رسیدن نور به قسمت های داخلی تاج درخت می شود جلوگیری کند. با انجام هرس شیرۀ نباتی به تمام قسمت های درخت می رسد و در نتیجه رشد شاخه ها و میوه ها افزایش یافته و محصول مرغوب به دست می آید.

همانگونه که در هنگام کاشت اصولی نهال ، هرس ریشه لازم است. بعد از کاشت نیز تعادل بین تعداد شاخه با مقدار ریشه نیز لازم می باشد. معمولاً بعد از کاشت انتهای نهال را از ارتفاع حدود ۸۰ تا ۱۲۰ سانتی متری، بسته به نوع درخت سربرداری می کنند. تا بدین وسیله مقدار ریشه بتواند جوابگوی قسمت هوایی نهال باشد و در ضمن فرصتی به جوانه ها و شاخه های فرعی داده شود تا در سال های بعد، اسکلت نهال را بسازند.

جوانه های انتهایی در سال دوم شروع به رشد کرده و در انتهای فصل دوم، ۳ تا ۴ عدد شاخه را در جهات مختلف درخت نگه داشته و عمل سربرداری را باید انجام داد. این کار را در سال سوم هم باید انجام شود.

منبع : کتاب کاشت نهال نویسندگان : کاظم ارزانى ، مهدى فردوسى زاده