نحوه کاشت ، آبیاری و کوددهی درخت بادام

کاشت درخت بادام و داشتن نهالستان برای بسیاری از کشاورزان منبع درآمد خوبی است. قبلا با نحوه کاشت تعدادی از درختان از جمله گردو ، خرما و کیوی آشنا شدیم. در این مقاله با نحوه کاشت درخت بادام و چگونگی آبیاری و کوددهی آن آشنا می شویم.

سابقه کاشت بادام به هزاره سوم قبل از ميلاد مسيح بر می گردد. این میوه از آسيا به اروپا و از آنجا به شمال آفريقا (تونس و مراکش ) و سپس به آمريکا انتشار يافته است. ايران به عنوان يکی از قديمی ترين کشورهای توليدکننده بادام است. درخت بادام دارای فواید بسیار زیادی است در این مقاله با خواص بادام آشنا شوید.

در حال حاضر کشور ايران از نظر سطح زير کشت رتبه سوم و از نظر ميزان توليد رتبه چهارم را در بين کشورهای توليدکننده بادام در جهان دارا است. کاشت درخت بادام در اکثر مناطق ايران صورت می گيرد اما استان های خراسان ، فارس ، آذربايجان شرقی ، چهارمحال بختياری ، يزد ، کرمان و اصفهان از مناطق عمده کشت و پرورش درخت بادام در ايران می باشند.

مشخصات گیاه شناسی درخت بادام

درخت بادام اندازه ای متوسط ، شاخه های بدون کرک و دارای برگهای نيزه‌ای با حاشيه دندانه‌دار است. ميوه آن يک شفت با پوشش خارجی پرزدار است و پوسته سخت و شبکه‌دار را در بر‌ می گيرد. مغز آن بوسيله اين پوششها محافظت می شود.

گلهای درخت بادام سفيد يا صورتی با 5 كاسبرگ و 5 گلبرگ و 20 تا 30 پرچم است دمگل کوتاه حداکثر تا ۵ ميليمتر و تخمدان آن محتوی دو تخمک است. درخت بادام ريشه های قوی دارد كه می تواند به طور عمودي تا 3 متر در خاك نفوذ كند. تنه بادام در جوانی به رنگ خاكستري شفاف و صاف بوده که به تدريج با بزرگ شدن درخت تيره تر می شود.

میوه بادام به دو صورت تلخ و شیرین وجود دارد علت تلخی ميوه بعضی از ارقام بادام وجود ماده ای به نام گلوكوزيد سيانوزنتيك آميگدالين در مغز آنهاست.

شرایط اقلیمی مناسب کاشت درخت بادام

بادام، درختی است که در شرايط آب و هوايی مديترانه ای و در نواحی دارای تابستانهای گرم و خشک و زمستان ملايم به خوبی رشد می کند. عوامل متعددی در کاشت درخت بادام تاثیرگذار است که در زیر به چند مورد از آنها اشاره می کنیم :

دمای مناسب

دما يکی از مهم ترين فاکتورهای مهم در کاشت و پرورش درخت بادام است. رشد مطلوب و توليد محصول با کیفیت در يك محدوده دمايی بين 25 – 20 درجه سانتی گراد امکانپذیر است. دماهای پایین تر و بالاتر از این محدوده باعث کاهش میزان محصول و کاهش کیفیت آن می شود. سرمازدگی بهاره و زمستانه دو عامل محدود کننده هستند که باعث ایجاد اختلال در تولید محصول بادام می شوند.

سرمای دیرس بهار : بروز سرمای ديررس بهاره در مناطق توليد بادام يک عامل محدودکننده برای کشت اين محصول است. درخت بادام به سرمای ديررس بهاره حساس است. بنابراين توصيه می شود درختان بادام در مناطق کم خطر از نظر وقوع سرمای بهاره کاشته شود.

سرمای زمستانه : بروز سرمای شديد در فصل خواب درخت منجر به يخ زدگی سرشاخه ها و جوانه های گل می شود. دمای کمتر از 6 – درجه سانتی گراد باعث يخ زدگی و ريزش جوانه های گل شده و منجر به خسارت جدی به باغدار می شود.

نیاز سرمایی

نياز سرمايی بادام با توجه به نوع رقم، حدود 800 – 100 ساعت دمای بین صفر تا 7 درجه سانتی گراد است که بايد به وسيله هوای نسبتاً سرد زمستانه در منطقه تأمين شود. بنابراین در زمان کاشت درخت بادام در یک منطقه باید به امکان تامین این نیاز درخت دقت شود.

نور مناسب

درخت بادام گياهی نورپسند است و براي رشد و نمو درخت ، تشکيل جوانه های گل و ميوه دهی مناسب در طول فصل رشد به حدود 2000 تا 2500 ساعت تابش خورشيد نياز دارد. بنابراين بايد فواصل مناسب کاشت و هرس فرم جامی درختان بادام برای نفوذ نور کافی به درون تاج رعايت شود.

رطوبت مناسب برای کاشت بادام

رطوبت نسبی مناسب هوا برای درخت بادام در طول فصل رشد 30 تا 40 درصد است. بنابراين بايد از کاشت و پرورش درخت بادام در مناطقی با رطوبت نسبی بالای 60 درصد و يا رطوبت نسبی کمتر از 20 درصد خودداري شود. زياد بودن رطوبت نسبی هوا در زمان گل دهی و گرده افشانی باعث کاهش بازده گرده افشانی و در نتيجه کاهش تشکيل ميوه می شود. همچنين رطوبت بالا در زمان رسيدن ميوه باعث شيوع بيمارهای قارچی می شود.

خاک مناسب برای کاشت بادام

قبل از کاشت درخت بادام و احداث باغ می بایستی اطلاعات کامل و جامع در زمينه خاک منطقه به دست آورد. درخت بادام در خاک های دارای بافت لومی شنی حاصلخيز و عميق از رشد بسيار مناسبی برخوردار بوده و محصول خوبی توليد می کند.

این درخت خاک های سنگين و با زه کشی ضعيف را تحمل نمی کند. رطوبت زياد خاك سبب پوسيدگی ريشه و طوقه می شود و از آنجا که بادام به بيماری هاي پوسيدگی طوقه و ريشه بسيار حساس است، زه کشی مناسب خاک برای اين گياه اهميت زيادی دارد.

عمق مناسب خاك برای کاشت درخت بادام 2 – 1/5 متر می باشد. بادام در خاک با اسيديته حداقل 5/5 و حداکثر 8/5 می تواند رشد کند. بيشتر خاک های ايران آهکی بوده و دارای ph بالا می باشد. اگرچه بادام نسبت به خاک های آهکی مقاوم بوده و در خاکهای با 20 تا 30 درصد آهک نیز می تواند رشد کند اما در ph بالا دریافت مواد غذایی توسط درخت با مشکل مواجه می شود.

بادام نسبت به خاک های گچی هم نسبتاً مقاوم بوده و حداکثر 15 تا 20 درصد گچ خاک را تحمل می کند. درخت بادام نسبت به شوری خاک حساس بوده و زمانی که هدايت الکتريکی از 1/5 دسی زيمنس بر متر بيشتر شود ميزان رشد و توليد محصول درخت کاهش می یابد. براساس تحقيقات انجام شده به ازای هر واحد افزايش در متوسط شوری 20 درصد محصول کاهش می يابد.

نیاز آبی درخت بادام

نياز آبی بادام برحسب شرايط اقليمی منطقه ، بافت خاک ، سيستم آبياری ، پايه و رقم درخت متفاوت بوده و بین 10 – 4 هزار متر مکعب برای هر هکتار در سال است. نیاز آبی درخت بادام در آبیاری قطره ای 6 – 4 و در آبیاری سطحی 10 – 7 هزار متر مکعب در سال است.

در مناطقی كه بارندگی سالانه زير 400 ميلی متر است کاشت ديم درخت بادام ريسک بالايی دارد . آنچه در بادام كاری به صورت ديم بايد مد نظر قرار گيرد علاوه بر میزان بارش باران توجه به پراكنش مناسب بارندگی در ماههای مختلف سال است.

در مناطقی كه ميزان بارندگی از 400 ميليمتر كمتر است پس از کاشت درخت بادام بايد در طول فصل رشد چندين نوبت آبياري تكميلی برای درخت در نظر گرفت. در سالهای اول در هر نوبت 20 – 15 ليتر آب در اختيار هر درخت قرار می دهند و در سال های باردهی اين مقدار به 40 لیتر به ازای هر درخت در هر نوبت افزایش می یابد.

درختان بادام به يك بار آبياري در اواسط خرداد ماه نياز دارند. همچنين در بادام براي القا و تشكيل جوانه ها، در شهريور ماه نياز به آب كافی وجود دارد. بنابراين حداقل يک يا دو نوبت آبياری تکمیلی نيز از اواخر مرداد تا اواسط شهريور پيشنهاد می شود.

کاشت درخت بادام

کاشت درخت بادام هم از طریق بذر و هم از طریق نهال امکان پذیر است.

الف – کاشت از طریق بذر

برای کاشت درخت بادام باید بذرهاي انتخاب شوند که تازه و مربوط به يک سال قبل باشند. بذرها بايد برای رفع ركود و نياز سرمايی ، مدتی را در شرايط سرمادهی مرطوب سپری كنند. برای سرمادهی مرطوب می توان از جعبه هاي چوبی يا پلاستيکی استفاده كرد.

برای این کار ابتدا بذرها را با قارچ كش ضدعفونی کرده و به مدت 24 ساعت در آب 30 درجه سانتی گراد قرار می دهند. یک لایه ماسه یا شن مرطوب در کف جعبه ریخته و سپس یک لایه بذر بر روی ماسه ها می ریزند و بعد از آن بر روی بذرها ماسه می ریزند به همین ترتیب ماسه و بذر به طور متناوب در جعبه ريخته می شود.

سپس اين جعبه ها برای مدت يك ماه در دماي بين دو تا هفت درجه سانتی گراد قرار می گيرد. علامت خاتمه دوره ركود ، شكسته شدن و ترک خوردن پوست بذر است ولی نبايد ريشه از آن خارج شده باشد.

حال بذرها برای کاشت درخت بادام آماده هستند پس از پایان دوره سرمادهی بذرها را در درون گلدان یا در زمین در گودالهای آماده شده می کارند. در هر گودال بايد دو تا سه بذر كاشته شود تا پس از سبز شدن، قوی ترين آنها را نگهداری و بقيه را حذف كرد.

چنانچه در منطقه زمستان با يخبندان شديد همراه باشد بهتر است بذرها در اواخر زمستان كاشته شوند. اما چنانچه در دوره ای سرمای شديد وجود نداشته باشد كاشت بذر درخت بادام در اواسط پاييز نيز امكان پذير است.

الگوی کاشت درختان بادام

روشها يا الگوهاي مختلفی برای کاشت درخت بادام به کار می رود و برحسب اينکه محل احداث باغ در زمين مسطح و يا سطح شيب دار قرار دارد الگوی کاشت متفاوت است. روشها يا الگوهای رايج کاشت درختان بادام در اراضی کم و بيش مسطح و با شيب ملايم عبارت اند از :

سيستم مستطيلی : اين سيستم متداول ترين روش کاشت درخت بادام در مناطق معتدله و سردسير است در اين روش فاصله کشت درختان بين رديف ها معمولاً بيشتر از فاصله رديف های کاشت است. جهت کاشت در این روش معمولاً شمالی – جنوبی است.
سيستم مربعی : در سيستم کاشت مربعی که ساده ترين سيستم کاشت درخت بادام است. فواصل کشت بر روي رديف و بين رديف ها يکسان است. در سيستم کشت مربعی جهت کاشت نداريم حرکت ماشين آلات در هر دو جهت شمالی – جنوبی یا شرقی – غربی امکان پذير است اين سيستم در مناطق گرمسير و نيمه گرمسير و مناطقی که شدت آفتاب بيشتري دارند بيشتر مورد استفاده قرار می گيرند.

فاصله مناسب کاشت درختان بادام

فواصل كاشت در يک هكتار به عوامل زير مربوط می شود :

• شرايط اقليمی : در مناطق كم آب و زمينهای كم عمق تراكم درخت كمتر و فاصله آنها بيشتر است باغهايی كه دسترسی کافی به آب دارند تراكم درخت بادام در آنها بيشتر است.
• قدرت رشد درخت : در ارقامی كه حجم كمتری دارند می توان تراكم درختان را افزايش داد.
• كشت ديم : در كشت ديم درخت بادام تراكم درخت را متناسب با ميزان بارندگی تنظيم می كنند.

میزان بارندگی ( میلیمتر )	تراکم در هکتار ( اصله )	فواصل درختان ( متر )
200 – 100	70	12 * 12
300 – 200	100	10 * 10
400 – 300	125	9 * 9
500 – 400	150	8 * 8
500 <	200	6 * 8

فواصل کاشت درختان بادام در شرايط کشت آبی و الگوی کشت مستطيلی 4 × 5 و 5 × 6 متر و در الگوی کشت مربعی 5 × 5 و 6 × 6 است

آماده سازی زمین جهت کاشت درخت بادام

آماده سازی زمين جهت کاشت درخت بادام در دو مرحله صورت می گيرد : الف – عمليات قبل از كاشت ب – عمليات پس از كاشت

عمليات قبل از كاشت : در تابستان قبل از عمليات كاشت بر اساس تجزيه خاك ، مقدار كافی از كود آلی و کودهای نیتراته ، كودهای فسفات و پتاس را به طور يكنواخت در سطح زمين پخش می كنند سپس با شخم عميق كودها را در عمق هفتاد تا هشتاد سانتی متر قرار می دهند.

عمليات در سطح زمين باغ پس از كاشت : در فصل پاييز بعد از کاشت درخت بادام يک شخم سبك و كم عمق در سطح باغ می زنند سپس در فصل بهار و تابستان پس از هر بارندگی با پنجه غازی سطح زمين را سله شكنی كرده و علف های هرز آن را از بين می برند.

خاک ورزی یا اصلاح خاک قبل و بعد از کاشت درخت بادام نیز میتواند موجب افزایش کمی و کیفی در محصول شود برای اصلاح خاک سعی می كنند مقدار هوموس را در خاک افزايش دهند. افزايش هوموس در خاك ، با كاشت كود سبز و اضافه کردن كودهای حیوانی به خاك ايجاد می گردد.

عملیات بعد از کاشت نهال بادام علاوه بر ايجاد يک لايه نرم و سبک از خاک در سطح زمين که باعث جلوگيری از تبخير شدن آب می گردد باعث دفع علف های هرز كه مصرف كننده آب و مواد غذايی می باشند نیز می شود.

 ب – کاشت نهال بادام

نهال بادام نيز مثل اغلب درخت های ميوه معمولاً‌ هنگام خواب زمستانه قبل از بيدار شدن درخت كاشته می شود. برای کاشت نهال درخت بادام ابتدا یه چاله به ابعاد 0.5 × 1 × 1 ایجاد کرده و خاک سطحی آن ها جدا ريخته می شود. سپس خاك سطحی با کود دامی و شيميايی مخلوط کرده و در کف گودال می ریزند.

چون ريشه بادام عميق بوده و در هنگام کندن نهال قطع می گردد بنابراين قبل از کاشت بايد ريشه های قطع و زخمی شده ، هرس شوند و سپس ضد عفونی ريشه ها انجام گردد. عمل ضدعفونی کردن ريشه ها را ” پراليناژ ” گويند. اين عمل باعث جلوگيری از ايجاد و توسعه بيماری های قارچی می شود.

جهت تهيه محلول ضدعفونی کننده بايستی مخلوطی از مواد شامل : آب 100 ليتر + 15 کیلوگرم کود حيوانی پوسيده الک شده + 10 کیلوگرم خاک رس + سم قارچ کش ( کاپتان ، مانکوزوب يا بنوميل ) به ميزان 300 تا 500 گرم تهيه نمود و خوب مخلوط نماييد به طوری که حالت دوغابی به خود بگيرد. سپس قبل از کاشت نهال درخت بادام ، ريشه هرس شده نهال را تا بالای طوقه به مدت 5 دقيقه در محلول ضدعفونی قرار داده و پس از ضدعفونی ريشه ها، نهال ها درخت بادام کشت و بلافاصله آبياری می شوند.

عمليات کاشت نهال درخت بادام بايد به طريقی انجام شود که محل یقه تنه درخت هم سطح زمين لبه گودال قرار گيرد و محل پيوند حداقل 10 سانتی متر بالاتر از سطح خاک قرار گیرد. زيرا با عميق کاشتن نهال ، محل طوقه نهال زير خاک رفته و باعث خفگی نهال و بيماری پوسيدگی طوقه می شود.

در مناطق بادخيز حتماً بايد يک قيم در کنار هر نهال در گودال قرار داده شود و نهال بوسیله نخ به اين قيم بسته شود تا درخت بتواند در مقابل بادهاي شديد مقاومت کند و با رشد و نمو ريشه ها نهال به خوبی در خاك استقرار يابد.

زمان مناسب جهت کاشت درخت بادام در مناطق معتدل اواخر پاییز و در مناطق سردسير در اواخر زمستان پس از رفع سرما و پيش از بيدار شدن جوانه ها است.

ارقام مختلف بادام

ارقام مهم تجاری درخت بادام در کشور عبارت اند از : مامايی ، ربيع ، سفيد ( منقا )، شکوفه ، سهند ، آذر ، يلدا ، صبا ، آيدين ، آراز و اسکندر و ارقام شاهرود است.

موارد عمده ای كه بايد در انتخاب ارقام در نظر گرفت :

• دوره گل دهی بادام
• مقاومت بادام به بيماريها و آفت ها
• دوره بلوغ و سهولت برداشت
• كيفيت مغز بادام

پیوند زدن درخت بادام

براي پيوند بايد نهال رشد كافی كرده باشد. در اين صورت می توان در بهار سال دوم اقدام به پيوند لوله ای كرد. در برخی از مناطق در سال اول پيوند شكمی در شهريور ماه هم امكان پذير است.

تغذیه و کوددهی درختان بادام

در باغات پس از کاشت درخت بادام و با شروع باردهی با توجه به تجزيه خاک و برگ تغذیه و کوددهی صورت می گيرد. مقدار کود برای هر درخت بادام با توجه به سن و حجم تاج تغيير می کند. روش های مصرف کودهای شيميايی شامل روش مخلوط کردن کود با خاک زير تاج درخت ، روش چالود ، روش کانال کود و محلول پاشی و کاربرد کود همراه با آب آبياری ( کود آبياری ) می باشند.

اما مهم ترين روش مصرف کودها در باغات بادام ، روش چالکود و يا کانال کود است تا مواد غذايی در سايه انداز درخت در محل تراکم ريشه قرار داده شود.

توصیه کودی برای درختان جوان بادام

پس از کاشت درخت بادام نهالهای تازه کاشته شده و درختان جوان که هنوز به بار ننشسته اند به کود فسفاته و پتاسه کمتری نياز دارند. قبل از باردهی فقط از کودهای ازته ترجيحاً نيترات آمونيوم برای کوددهی درخت بادام استفاده می شود ( 300 گرم در دو نوبت اواسط ارديبهشت و اواسط خرداد ) و در صورت نياز و مشاهده کمبود ساير عناصر غذايی از آن ها نيز استفاده می شود.

با اين وجود ميزان توصيه کودي برای باغات جوان برای نیتروژن 45 کیلوگرم ، فسفر 30 کیلوگرم و پتاسیم 15 کیلوگرم در هکتار است.

توصیه های کودی برای درختان بارده بادام

پس از کاشت درخت بادام و به بار نشتن آن برای هر درخت بادام مخلوطی از کودهای شيميایی و آلی هر دو سال يک بار به روش چالکود و يا کانال کود توصيه می شود :

ترکيب کود دامی پوسیده به میزان 10 – 5 کيلوگرم و کودهای پر مصرف سولفات آمونيوم يا نيترات آمونيوم به ميزان يک کيلوگرم ، سوپر فسفات تریپل یک کیلوگرم ، سولفات پتاسيم به ميزان 2 – 1 کیلوگرم ، گوگرد گرانوله 300 گرم به همراه باکتری تیو باسيلوس به ميزان توصيه شده است.

500 گرم سولفات منيزيم و کودهای کم مصرف شامل اسيد بوريک ، سولفات مس ، سولفات منگنز ، سولفات روی و سولفات آهن يا سکوسترون آهن هر کدام 150 – 100 گرم توصیه می شود.

لازم به تأکيد است که منابع کود ازت شامل نيترات آمونيوم يا سولفات آمونيم بايد به صورت تقسيط در سه قسط : يک قسط همراه با ساير کودهاي ترکيب و در اواخر زمستان و يا اوايل بهار به صورت چالکود مصرف شود و دو قسط ديگر در اواسط ارديبهشت و اواخر خرداد به صورت مخلوط با خاک زير سايه انداز و قبل از آبياری استفاده شود.

منبع : کتاب درخت بادام : کاشت تا برداشت