عوامل محیطی تاثیر گذار در رشد درخت انجیر

درجه حرارت ، رطوبت ، باد ، میزان بارندگی و ارتفاع از سطح دریا از مهمترین عوامل محیطی تاثیر گذار در رشد درخت انجیر و همچنین کیفیت میوه انجیر است.

تاثیر گرما در رشد درخت انجیر

یکی از عوامل تاثیر گذار در رشد درخت انجیر گرما است. درخت انجیر یک گیاه نیمه گرمسیری است، بنابراین در شرایط نیمه گرمسیری به خوبی رشد می کند و رشد آن در دماهای سرد زمستان نسبت به دماهای گرم تابستان بیشتر محدود می شود. به طور کلی شرایط مناسب تولید انجیر تابستان گرم و خشک و زمستان ملایم است.

گرچه درخت انجیر در مقابل گرما مقاومت زیادی دارد و گرمای تابستان را تحمل می کند ولی دمای بیشتر از 40 درجه روی میوه تأثیر سوء گذاشته و از کیفیت آن می کاهد. در اثر گرمای شدید هوا پوست میوه سخت و خشک شده و میوه خیلی زودتر از موعد می رسد که در نتیجه گوشت آن نازکتر می شود و چون میوه فرصت کافی برای رشد طبیعی پیدا نکرده است ریز می ماند.

به علاوه گرمای شدید باعث می شود درخت رطوبت خود را از دست بدهد که این امر با زرد شدن و ریزش برگ درختان انجیر همراه است. درجه حرارت یکی از مهمترین عوامل محیطی تاثیر گذار در رشد درخت انجیر و میزان باردهی و کیفیت محصول آن است.

در شهرستان استهبان که یکی از مهمترین قطب های تولید انجیر کشور است میانگین درجه حرارت سالانه 15 درجه است و در سال های اخیر حداکثر درجه حرارت مشاهده شده در این شهرستان 42 درجه بوده است. و روزهای معدودی از سال در این شهرستان درجه حرارت بالاتر از 38 درجه مشاهده می شود.

به علاوه اینکه در فصل برداشت محصول که در اواخر مرداد و در شهریورماه است درجه حرارت هوا به شدت پایین می آید. کیفیت انجیر خشک بیشتر از انجير تازه تحت تاثیر درجه حرارت می باشد و در مواقعی که درجه حرارت بالا باشد کیفیت انجیر خشک به شدت پایین آمده میوه ریز و سیاه می شود.

تاثیر سرما در رشد درخت انجیر

100 تا 400 ساعت دمای کمتر از هفت درجه سانتی گراد نیاز سرمایی درخت انجیر را بر طرف می کند. مقاومت درخت انجیر به سرما به عواملی مانند رقم انجیر ، سن ، سلامتی درخت و شرایط فیزیولوژیکی آن بستگی دارد. کاهش دما از عوامل محیطی تاثیر گذار در رشد درخت انجیر است و مناطقی که دارای سرمای شدید زمستانه هستند مکان مناسبی برای کشت درخت انجیر نیستند.

سرمای زمستانه

درختان جوان نسبت به سرما حساسیت بیشتری دارند به طوری که در سرمای ۳ – طی ماههای آبان و آذر آسیب می بینند. به علاوه دماهای سرد زمستان (۵ – تا ۱۰ -) یک فاكتور محدود کننده رشد مخصوصا برای درختان جوان است. درجه حرارت کمتر از 10 – درجه منجر به آسیب به درختان انجیر می شود.

اندام های جوان و سر شاخه های درختان انجیر نسبت به سرما حساسیت بیشتری دارند، درجه حرارت های ۱۰ – درجه سانتیگراد شاخه های جوان را از بین خواهند برد در حالی که تنه درخت در درجه حرارت ۱۲ – تا ۱۵ – درجه سانتیگراد نابود خواهد شد. ریزش زودتر از موعد برگ ها که ممکن است به وسیله حمله بیماریها و آفات یا کاهش میزان بارندگی و خشکسالی اتفاق بیفتد حساسیت درخت به سرما را بیشتر خواهد کرد.

برای جلوگیری از سرمازدگی درختان ، می توان درختان جوان را با گونی نخی ، سنگ، بوته های خار و صندوقچه های میوه و …. کاملا پوشاند و اجازه نداد که درختان جوان در معرض هوای سرد قرار گیرند.

علاوه بر درختان انجیر خوراکی، درختان “ بر انجیر ” نیز در اثر سرمای شدید دچار سرمازدگی می شوند این موضوع به ویژه با توجه به اینکه درختان بر انجیر در زمستان دارای میوه می باشند و در داخل میوه ها زنبورهای بلاستوفاگا در حال زمستان گذرانی می باشند مورد اهمیت بیشتری است.

سرمای شدید زمستانه باعث از بین رفتن زنبورهای بلاستوفاگا که عامل گرده افشانی درختان انجیر است می شود. با از بین رفتن این زنبورها عمل گرده افشانی در بهار سال آینده با اختلال مواجه می شود.

تاثیر سرمای بهاره در رشد درخت انجیر

علاوه بر سرمای پاییزه و زمستانه که گفته شد سرما در اوایل فصل بهار نیز یکی دیگر از عوامل محیطی تاثیر گذار در رشد درخت انجیر است. سرمای بهاره موجب آسیب به جوانه ها تازه رشد کرده می شود. چون میوه درخت انجیر بر روی شاخه های یک ساله رشد می کند خشک شدن سر شاخه ها در اثر سرما باعث کاهش میزان محصول درخت می شود.

مقاومت گونه های مختلف انجیر نسبت به سرما

مقاومت به سرما در ارقام مختلف انجیرمتفاوت است. در آبان ماه بیشترین مقاومت به سرما در رقم انجیر سیاه و کمترین مقاومت به سرما در رقم اتابکی مشاهده شده است. در حالی که سایر ارقام تفاوت معناداری با یکدیگر نداشته اند.

با کاهش دما در زمستان و افزایش غلظت کربوهیدرات ها در ارقام مختلف از آبان ماه به دی ماه مقاومت به سرما به میزان 4 درجه افزایش می یابد. برای آشنایی با ارقام مختلف انجیر پیشنهاد می شود مقاله انواع درخت و میوه انجیر که در سایت پالیز موجود است را مطالعه بفرمایید

در دی ماه ترتیب مقاومت به سرما در ارقام مختلف نسبت به آبان ماه تغییر می کند به صورتی که بیشترین مقاومت در رقم اتابکی و حساس ترین رقم ” کشکی ” است و سایر ارقام مقاومت حد واسطی از خود نشان می دهند. در اسفندماه مقاومت به سرما مربوط به رقم اتابکی و حساس ترین رقم ” متی ” بوده است در حالی که سایر ارقام انجیر مقاومت نسبی از خود نشان می دهند.

باد

در مناطق انجیر کاری گاهی مشاهده می شود که شاخه ها به دلیل وجود باد شکسته می شوند، در مواقعی نیز حتی منجر به ریشه کن شدن درختان بزرگ می شود. باغداران معمولا برای جلوگیری از شکسته شدن شاخه ها از قيم های مانند چوب، سنگ، لاستیک خودرو و … استفاده می کنند.

برگهای درختان انجیر نیز به علت وزش شدید باد به هم سائیده شده و در حاشیه آنها علامت سوختگی مشاهده می شود. در زمان گرده افشانی نیز وزش باد با دخالت در پرواز زنبور بلاستوفاگا موجب اختلال درعمل تلقیح و گرده افشانی می شود.

بیشترین خسارت باد مربوط به زمان برداشت محصول می باشد. وقوع باد به ویژه بادهای شدید منجر به ریزش شدید میوه ها به صورت ” تر” و خشک نشده می شود. خشک نشدن طبیعی میوه انجیر بر روی درخت و ریزش آنها قبل از خشک شدن کامل باعث سیاه و کدر شدن رنگ میوه ها می شود.

سیاه شدن میوه ها منجر به کاهش کیفیت و نهایتا افت قیمت انجیر خشک می گردد. با وجود این نسیم های ملایم هنگام خشک شدن میوه مفید می باشد زیرا به رسیدن مطلوب میوه ها کمک می کند.

تاثیر رطوبت و بارندگی در رشد درخت انجیر

مهمترین عامل از عوامل محیطی تاثیر گذار در رشد درخت انجیر میزان بارندگی و رطوبت هوا است. اقلیم های نیمه بیابانی که میزان متوسط بارندگی سالیانه ای بین 250 تا 450 میلیمتر ، رطوبت هوای کم و نور آفتاب فراوان دارند برای کاشت انجیر مناسب می باشند. مناطقی که میزان بارندگی در آنها بالاست مخصوصا مناطقی که در فصل تابستان بارندگی زیادی دارند برای پرورش انجير چندان مناسب نیستند.

بارش باران در موقع گرده افشانی ( اواخر خرداد) بسیار مضر است، زیرا باران مانع تلقیح شده و میزان برداشت محصول را به مقدار قابل ملاحظه ای کاهش می دهد همچنین بارش باران در فصل برداشت انجیر باعث خسارت شدید به این محصول می شود.

هر چند درخت انجیر نسبت به سایر درختان میوه مانند انواع مرکبات ، هلو ، گیلاس ، سیب و …. به آب کمتری نیاز دارد و به شرایط کم آبی مقاوم است ولی با توجه به دیم بودن کشت انجیر کمبود میزان بارندگی سالیانه موجب کاهش قابل ملاحظه محصول می شود.

پاسخ درختان انجیر به کمبود آب شامل رفتارهای گوناگونی است از جمله کاهش در رشد شاخه ، کاهش سطح برگ ، کاهش درعمل فتوسنتز و اجتناب از دست دادن آب. افزایش در میزان آنتی اکسیدان ها است.

از دیگر عوامل محیطی تاثیر گذار در رشد درخت انجیر و کیفیت میوه انجیر رطوبت هوا است. رطوبت بالای هوا باعث شیوع برخی آفات مانند شته ها، مگس ها، شپشکها و.. می شود. به علاوه در رطوبت بالا کیفیت انجیر بخصوص انجیر خشک به شدت پایین می آید.

اثر رطوبت در میوه های انجیر با توجه به نوع مصرف میوه متفاوت است. انجیرهایی که جنبه تازه خوری دارند یا برای کنسرو یا شیرینی پزی مصرف می شوند در هوای مرطوب مرغوب ترند تا در هوای گرم و خشک. در نواحی مرطوب انجير پر مغز ، آبدار و درشت گشته و مقدار شیرینی آن کم می گردد.

در صورتی که درختان انجیری که در هوای خشک و نسبتا گرم کاشته شده اند میوه کوچکتری دارند ولی مقدار شیرینی میوه زیاد است و برای تهیه انجیر خشک مرغوبترند. میانگین رطوبت سالیانه استهبان ۴۵٪ است ولی این میزان در فصل برداشت انجیر بسیار کمتر می باشد. رطوبت نسبی 25% مناسب کاشت درخت انجیر است.

شیب و پستی و بلندی زمین

باغات انجیری که در شیب های رو به غرب احداث شده اند به علت در معرض آفتاب قرار گرفتن به میزان طولانی ، به خصوص در فصل تابستان و خشکسالی میزان و کیفیت محصول به شدت کاهش می یابد در صورتی که درختانی که در شیب های شمالی کاشته شده اند وضعیت رویشی و میوه دهی بهتری دارند.

اراضی نسبتا مسطح که دارای بافتی رسی شنی و لومی باشند برای دیم کاری انجیر مطلوب هستند. هر اندازه شیب زمین زیادتر باشد مرغوبیت آن برای دیم کاری کاهش می یابد مخصوصا اگر خاک رسی باشد زیرا آب باران در سطح زمین جاری شده و کمتر در خاک نفوذ می کند.

به علاوه جاری شدن آب در روی زمین باعث شسته شدن خاک و از بین رفتن مواد مورد نیاز درخت می شود. برای جلوگیری از جریان یافتن آب باران در کوهپایه ها می توان آنها را تراس بندی کرد و یا زیر درختان آبگیر های برای جمع آوری آب ایجاد نمود.

ارتفاع از سطح دریا

مناطق مناسب کاشت درخت انجیر از حاشیه دریا تا ارتفاع 2000 متری می باشد. مناطقی که در طول جغرافیایی 62 – 48 درجه شرقی و عرض جغرافیایی 35 – 25 درجه شمالی قرار دارند.

در شرایط مساوی از نظر عرض جغرافیایی هوای مناطقی که در ارتفاعات قرار دارند سردتر از مناطق پست است. عرض جغرافیایی، ارتفاع و شیب زمین بر میزان درجه حرارت، بارندگی، تابش خورشید و قدرت و جهت باد منطقه ای اثر دارند. ارتفاع از سطح دریا نسبت به سایر عوامل محیطی تاثیر گذار در رشد درخت انجیر از اهمیت کمتری برخوردار است.

با تحقیق و بررسی های به عمل آمده در تعدادی از شهرستان های انجیر خیز استان فارس در سال های 86 و 87 که خشکسالی در استان رخ داد مشخص گردید در سالهای خشک درختان انجیری که در ارتفاع بالاتری از سطح دریا قرار دارند به مراتب آسیب کمتری دیده اند. یکی از دلایل این موضوع خنک تر بودن این مناطق نسبت به مناطق پست تر و احتمالا افزایش میزان بارندگی در ارتفاعات می باشد.