شناخت آفات و بیماری های درخت انار و راههای مبارزه با آن

آفت كرم گلوگاه ، کرم به ، شته انار ، کرم سفید ریشه ، سوسک چوبخوار و شپشک آرد آلو جزء مهمترین آفات درخت انار و نماتدهای مولد گره ريشه ، پوسیدگی و ترشیدگی میوه و پوسیدگی طوقه جزء مهمترین بیماری های درخت انار می باشد. در مقاله نحوه تکثیر و پرورش درخت انار با چگونگی کاشت درخت انار آشنا شدیم در این مقاله با آفات و بیماریهای مهم درخت انار آشنا می شویم.

آفت کرم گلوگاه انار از مهمترین آفات درخت انار

حشره کامل پروانه کوچکی به رنگ خاکستری می باشد که طول بدن آن حدود 11 – 9 میلیمتر است. بالهای رویی خاکستری و گاهی تیره بوده که در قسمت انتهایی آن نوار موجدار به رنگ خاکستری روشن وجود دارد. تخم های این حشره به رنگ قرمز و تخم مرغی است. لارو حشره در حالت رشد کامل به طول 21 میلیمتر می رسد. در پشت بدن لارو موهای کم رنگی دیده می شود. لارو های آفت کرم گلوگاه درخت انار دارای طیف رنگی از سفید و قرمز تا قهوه ای هستند.

حشرات ماده پس از جفت گیری تخم های خود را در داخل تاج انار و در لابه لای پرچم ها و روی میله پرچم قرار می دهند. پس از چند روز تخم ها تفریخ و لارو ها خارج شده و پس از مختصر تغذیه از گلوگاه انار به زیر پوست انار نفوذ کرده و شروع به تغذیه از میوه انار می کند.

در این حالت بر روی میوه های آلوده لکه های تیره ظاهر می شود که زیر انگشت کاملا نرم به نظر می رسد. در اثر حمله آفت به میوه انار پوست میوه نازک شده و ترک می خورد. از محل ترک ، قارچها و کپک ها نفوذ کرده که این موضوع باعث خسارت ثانویه و در نتیجه پوسیدگی میوه انار می شود.

آفت کرم گلوگاه انار از جمله مهمترین آفات درخت انار به شمار می یابد که در صورت عدم مبارزه با آن خسارات جبران ناپذیری به باغات انار وارد می شود و میزان محصول سالم را به شدت کاهش می دهد.

روشهای مبارزه

برای مبارزه با این آفت درخت انار باید مجموعه ای از تدابیر زراعی ، باغی و بیولوژیکی و استفاده از ارقام مقاوم در قالب یک مبارزه تلفیقی به کار گرفته شود. جمع آوری انار های پوسیده و یا باقیمانده در باغات و انبارها در کاهش جمعیت آفت نقش موثر دارد.

در مبارزه با کرم گلوگاه انار موارد زیر نیز باید مورد توجه قرار گیرد :

• این آفت جز آفات چند میزبانه درخت انار است لذا پاکسازی باغات باید تمام میزبانهای آفت را شامل شود.
• از كشت مخلوط درختان انار با ساير درختان ميوه و همچنين احداث باغ انار در مجاورت درختانی مثل انجير و پسته كه ميزبا ن كرم گلوگاه انار هستند خودداری شود.
• آلودگی میوه با دور آبیاری نامناسب که منجر به ترکیدگی میوه ها می گردد ارتباط مستقیم دارد. بنابراین انتخاب دوره آبیاری مناسب و جلوگیری از ترک خوردگی میوه در کاهش آلودگی خصوصا در نسل های تابستانه مهم است.
• اگر داخل تاج انارهای مرغوب، پس از خشك شدن پرچم ( حدوداً در اواخر خرداد ) بوسيله دستگاههای موجود تميز شود می توانید میزلن خسارت آفت را کاهش دهد.
• یکی از راههای ساده ولی موثر با این آفت درخت انار جمع آوری انارهای پوسيده و يا باقيمانده بر روی درخت يا ريخته شده در كف باغ در فصل زمستان ( دی و بهمن ) است.
• جدا سازی و جمع آوری انارهای آلوده در انبارها نیز در جلوگیری از انتقال جمعیت به سال بعد از اهمیت برخوردار بوده و باید در برنامه کنترل سالانه مورد توجه قرار گیرد.
• یکی از راههای موثر در مبارزه با آفت کرم گلوگاه درخت انار جمع آوری میوه های آلوده است. میوه ها پس از جمع آوری باید از محیط باغ به خارج انتقال داده شده و در محل های مشخص سوزانده شوند.

آفت کرم به یکی دیگر از آفات درخت انار

این آفت در محلهايی كه به دلیل شكستگی و هرس ، پوسته تنه يا شاخه درخت زخمی شود تخمگذاری می كند و لارو از قسمت كامبيوم و قسمت زيرین پوست تنه و شاخه تغذيه می کند.

اين آفت جزء آفات مشترک بین درخت انار و انجیر است. شب پره در روی درخت انجير در محل شكافها و تركهايی كه روی تنه و شاخه وجود دارد تخمگذاری می كند و لارو از مسير اين شكافها به زير پوست نفوذ کرده و فضولات ريز قهوه ای رنگی در اين محل مشاهده می شود.

در اثر تغذيه لاروها از قسمت زير پوست ، لكه های تيره رنگ و خشكيده ای روی تنه و شاخه بوجود می آید. با ادامه فعاليت آفت قسمتهای آسيب ديده بتدريج گسترش يافته و به صورت پوسته های نسبتاً بزرگی از تنه و شاخه جدا می گردد.

در مناطقی كه درختان انار و انجير تواماً كشت شده باشند، تراكم آفت روی انجير به مراتب شديدتر از انار است. فعاليت لاروها در زمستان كم و بيش ادامه دارد و معمولاً لاروهای اين حشره در تمام طول سال در زير پوست تنه و شاخه درختان انار و انجير مشاهده می شود.

مبارزه

رعايت مراقبت های زراعی و پیشگیری از بروز استرس به درخت در پيشگيری از فعاليت اين آفت درخت انار مؤثر می باشد. در صورتی كه آفات درخت انار به حالت طغيانی درآمده و خسارت زياد باشد می توان با شستشوی محل فعاليت لاروها در ناحيه طوقه و تنه اصلی ، بوسيله محلول 2 در هزار يک سم فسفره مثل ديازينون آنرا تحت كنترل درآورد.

آفت سوسک چوبخوار درخت انار

یکی از آفات خطرناک درخت انار می باشد. این آفت باعث ضعیف شدن و خشکیدگی تنه و شاخه های درختان انار می شود.

لاروهای آفت به رنگ كرم تا زرد که طول آنها حتی به بیش از 4 سانتیمتر نیز می رسد. حشرات كامل دارای بالپوشهایی به رنگ قهوه ای با نقاط سفيد رنگ فرورفته هستند. اين سوسكها پس از تغذيه از بافتهای نازک شاخه ها بر روی شاخه های درختان ضعيف تخمگذاری می كنند.

لاروهای آفت در طول تابستان و اوايل پاييز در زير پوست درخت مشغول تغذیه از بافت گیاه هستند. آنها با تغذیه از ناحیه کامبیوم (حد فاصل بین پوست و چوب ) باعث قطع آوندها و اختلال در جریان شیره نباتی درخت می شوند.

شاخه ها و تنه های آلوده بتدريج ضعيفتر شده و در صورت آلودگی شديد در فصل تابستان سبز خشک می شوند.

مبارزه

از عوامل کنترل کننده طبیعی آفت می توان به چندین گونه زنبور پارازیته اشاره کرد. همچنین یک گونه سخت بالپوش که دارای لارو های گوشتخوار بوده و از لاروهای سوسک چوبخوار تغذیه می کند.

کاربرد سموم نه تنها تاثیر چندانی در کنترل آفت سوسک چوبخوار درخت انار ندارد بلکه موجب بر هم زدن تعادل طبیعی محیط باغ شده و طغیان دیگر آفات درخت انار نظیر کنه ها ، شته ها و شپشکها را به دنبال دارد. بنابراین با پرهیزی از انجام مبارزه شیمیایی می توان با انجام اقدامات باغبانی ، زراعی و مکانیکی بهداشتی به شرح زیر نسبت به کاهش جمعیت خسارت آفت اقدام نمود:

1. جلوگیری از سرمازدگی باغات
2. تنظیم برنامه آبیاری مناسب با وضعیت باغات و جلوگیری از تنش های آبی در باغات
3. کوددهی و تقویت درختان بر اساس نیاز
4. رعایت اصولی باغبانی و انجام هرس های اصولی و جلوگیری از آفتاب سوختگی شاخه های درخت
5. اقدامات بهداشتی و حذف شاخه های آلوده و سوزاندن آنها

کرم سفید ریشه یکی دیگر از آفات درخت انار

کرم سفید ریشه جز آفات متداول درخت انار است که در اکثر باغ های میوه به ویژه در باغ هایی که خاک آنها قابل نفوذ بوده و رطوبت کافی داشته باشد دیده می شود. این کرم ها، ریشه های فرعی را به طور کامل خورده و پوست ریشه های اصلی و قطور را نیز مورد حمله قرار می دهند.

آفات کرمهای سفید درخت انار معمولا دارای یک دوره سه ساله زندگی هستند و هر سال یک نسل ایجاد می کنند. در فصول بهار و تابستان لاروها به نزدیک سطح زمین می آیند و در عمق 15 – 10 سانتی متری به سر می برند و در فصول پاییز و زمستان به عمق خاک فرو رفته و در 40 سانتی متری از سطح زمین قرار می گیرند.

خروج حشره کامل در اواسط اردیبهشت ماه انجام می شود. حشرات کامل پس از جفتگیری ، در خاک تخمگذاری می کنند و لاروها پس از بیرون آمدن از تخم ، تغذیه خود را از ریشه ها شروع می کنند.

مبارزه با آفات درخت انار

برای مبارزه با این آفت درخت انار می توان در بهار و تابستان از سموم دیازینون 60 % امولسیون به نسبت 3/5 – 3 لیتر در هکتار و یا ليندین به صورت پودر 25 % به نسبت ۱۰ کیلو در هکتار در ۱ تا ۲ نوبت استفاده کرد. محلول پاشی پای درخت و جمع آوری و از بین بردن حشرات کامل و بیل زدن باغ در بهار برای کاهش جمعیت آفت توصیه می شود.

آفت شته درخت انار

از دیگر آفات درخت انار که اگر با آن مبارزه نشود موجب خسارت می شود. دو گونه شته شته سبز انار و شته جالیز بر روی درختان انار دیده شده است. این دو گونه از نظر ظاهری شباهت زیادی به یکدیگر دارند. هر دو گونه شته در تمام مناطق انار کاری ایران دیده می شود.

آفت شته سبز انار با فراوانی بیشتر خسارت زیادی به درختان مناطق انارخیز کشور مانند استان های مرکزی ، اصفهان ، قم و تهران وارد می کند. شته جالیز انار به طور محدود و در برخی مناطق يافت شده که در خوزستان و سواحل دریای خزر فعالیت بیشتری دارد.

الف – شته سبز

آفات شته سبز درخت انار معمولا در سطح رویی برگها و در حوالی رگبرگ اصلی دیده می شود. شته سبز انار به تمام سر شاخه ها ، جوانه ها و گل ها حمله کرده و در صورت بالا بودن جمعیت در اوایل فصل موجب پیچیده شدن برگها ، ریزش گل ها و میوه های جوان شده و در ادامه فصل در تابستان موجب ترشح عسلک و شیره دار شدن اندامهای هوایی درخت می گردد.

جمعیت شته ها در تابستان به دلیل گرمای هوا به طور قابل ملاحظه ای کاهش یافته و با شروع پاییز جمعیت آن مجددا افزایش می یابد. این حشره به طول 2/5 تا 3 میلیمتر بوده ، شته ماده در آبان و آذر ماه روی درختان جفتگیری کرده و تخم های خود را روی سرشاخه های انار قرار می دهند.

برای آشنایی با آفات درخت خرما مقاله مهمترین آفات و بیماریهای درخت خرما و نحوه مبارزه با آنها را مطالعه بفرمایید.

ب – شته جالیز از دیگر آفات درخت انار

آفات شته جالیز درخت انار در سطح پشتی برگ ها و روی گل ها و جوانه ظریف انتهایی فعالیت می کند. در اثر حمله این آفت برگها می پیچند. این شته دارای طول 1/5 میلی متر است. قسمت انتهایی شاخک ، پنجه ها و کورتیکول ها تیره تر از رنگ عمومی بدن است و این وجه مشخصه آن با دیگر آفات درخت انار یعنی شته انار می باشد. شته های جالیز به طور بکرزایی زندگی کرده و فرم جنسی تولید نمی کنند.

مبارزه با آفت شته جالیز درخت انار

شته انار در طبیعت به وسیله شکارگرها و پارازیت ها کنترل می شوند. مبارزه شیمیایی با آفت تنها در صورتی توصیه میشود که جمعیت قابل ملاحظه از شته ها در اول فصل مشاهده شده و احتمال وجود خسارت سنگین مشاهده می شود. برای مبارزه با این آفات درخت انار می توان به روش زیر عمل کرد :

1 – با ترکیبات روغنی ، ترکیبات سوزاننده و یا ترکیبات فسفره روغنی در زمستان بر علیه تخم ها سمپاشی نمود.

2 – با یکی از ترکیبات سیستمیک مانند دی متوات ها در بهار قبل از گل دادن سمپاشی کرد.

آفت شپشک آرد آلود درخت انار

حشرات ماده کامل بیضی و به طول 2/5 تا 5 میلیمتر می باشد. بدن آنها از ذرات سفید مومی پوشیده شده است. حشرات نر به رنگ قهوه ای متمایل به زرد است. آفت شپشک آرد آلود درخت انار بیشتر در شمال ایران به چشم خورده و در سایر مناطق خسارت اقتصادی به وجود نمی آورد. ولی در صورت لزوم می توان در موقع ظهور حداکثر پوره ها با مخلوط پودر دو هزار مالاتیون با آنها مبارزه کرد.

غده ای شدن ریشه درخت انار

عامل بیماری ، نماتدهای مولد غده ریشه می باشد. خسارت این نماتدها در روی درختان انار به صورت توقف رشد ، ضعف عمومی ، زردی برگ ها ، ریزش برگ های فوقانی ، سخت شدن سر شاخه ها و خشک شدن تدریجی آنها مشاهده می شود. غده ای شدن توام با پوسیدگی عمومی ریشه ظاهر شده و موجبات زوال و یا مرگ تدریجی درختان را فراهم می آورد.

مبارزه

حمله نماتد به درخت انار در سال های اولیه مانع از رشد و نفوذ ریشه گیاه به عمق مناسب زمین شده و با افزایش تدریجی جمعیت انگل موجب زوال و مرگ درخت می شود.

اگر در سال های اولیه شرایطی فراهم شود که درخت بتواند به قدر کافی ریشه های خود را در خاک گسترش دهد ( فرار ریشه از منطقه اصلی فعالیت نماتد که معمولا در عمق بین 10 – 0 سانتی متری از سطح خاک قرار دارد ) و پس از آن وضعیت نگهداری از باغ مناسب باشد ، درخت می تواند فشار وارده از طرف انگل را تحمل نموده و به رشد خود ادامه دهد.

زمان مناسب برای این کار حدود ۷ – ۵ سال می باشد. درختان پس از آن قادر خواهند بود خسارت نماتد را تحمل نموده و در زیر آستانه اقتصادی قرار دهند. در آن صورت جمعیت نماتد در خاک اطراف ریشه همواره پایین بوده و طی سالیان بعد به طور متعادل باقی خواهد ماند. شرایط لازم برای استقرار درخت در اراضی آلوده به صورت زیر است :

• خاک محل کاشت درختان در موقع کاشت نهال یا قلمه نباید آلوده باشد. ضدعفونی خاک بر علیه نماتدهای مولد غده ریشه قبل از کاشت به وسیله متيل بروماید امکان پذیر است.
• در صورت استفاده از نهال یا قلمه ریشه دار ، نهال سالم و عاری از نماتد و دیگر آفات درخت انار باشد.
• در دوره استقرار درختان از کشت گیاهان میزبان نماتد در اطراف درختان اجتناب شود.
• با علفهای هرز باغات در دوره استقرار که بسیاری از آنها میزبان نماتدهای مولد غده ریشه هستند شدیدا مبارزه شود.
• مبارزه با آفات و بیماری ها درخت انار که موجب ضعیف شدن درخت می شود.
• جمعیت نماتدهای مولد غده ریشه حداقل سالی یک بار در پاییز و در طی دوره استقرار کنترل شود تا در صورت وجود آلودگی های قابل توجه قبل از ایجاد صدمات کلی با آنها مبارزه شود.
• با شخم سالانه باغات ریشه های سطحی درختان هرس شده و توسعه ریشه های عمیق تر تسهیل می گردد.
• از کشت درختان انار در خاک های خیلی سبک و ماسه ای که در صورت آلودگی امکان استقرار درخت در آنها وجود ندارد باید اجتناب شود.

پوسیدگی و ترشیدگی میوه انار

عامل بیماری قارچ” nematospora ” می باشد که توسط سن های آلوده در باغات به میوه منتقل می شود. در زمان گلدهی درخت نیش حشره باعث ریزش گل ها می شود و پس از تشکیل میوه در محل نیش حشرات ابتدا لکه های تغییر رنگ یافته تشکیل می گردد که در حالت های اولیه کرم رنگ بوده ولی به تدریج بزرگتر و تیره تر می شوند.

در زیر این لکه ها پوست دانه های انار تغییر رنگ داده و به تدریج شروع به له شدن و ترشیدگی می نمایند و سرانجام تمام میوه از بین می رود.

مبارزه

یکی از علل طغیان حشرات ناقل بیماری ( سن ها ) و هجوم آنها به باغات انار از بین رفتن گیاهان مرتعی در اثر خشکسالی های چند سال اخیر و یا تخریب مراتع می باشد. با توجه به تمایل این آفت درخت انار به زندگی در روی گیاهان مرتعی خارج از باغات انار ، این امکان وجود دارد که با بهبود وضعیت پوشش گیاهی اطراف باغات از هجوم و خسارت این عوامل به باغات انار جلوگیری نماییم.

الف – مبارزه شیمیایی : استفاده از چند حشره کش مانند لبایسید به صورت مخلوط با کاپتان در چهار مرتبه به فاصله یک ماه از یکدیگر در کنترل بیماری مؤثر است.

بیماری پوسیدگی طوقه درخت انار

عامل بیماری گونه ای قارچ از جنس فیتوفترا ” phytopthora ” می باشد. علائم این بیماری عبارتند از پوسیدگی ، شکاف خوردگی و سرانجام ریزش پوست در قسمتهای اطراف طوقه است. وقتی پوسیدگی در بخشی از پوست ایجاد شود رشد شاخه مربوط به این قسمت و یا تمام درخت متوقف شده ولی خشک نمی شود. در این وضعیت گاهی درخت انار در طول سال مقاومت کرده و با ایجاد پوست جدید که معمولا متورم تر از پوست قدیمی است به رشد خود ادامه می دهد.

ممکن است در محل طوقه بر اثر رشد قارچ های غیر بیماری زا و یا ثانویه ، سطح چوب سیاه شود در حالی که پوست قسمت های بالاتر و پایین تر کاملا سالم و رنگ عادی دارند. در باغات آلوده انار نیز علائم بیماری روی ریشه ها مشاهده نشده است آلودگی ریشه موجب خشک شدن و از بین رفتن یکباره درخت می گردد.

حمله بیماری به درخت انار موجب ضعف درخت شده و شرایط را برای رشد و گسترش دیگر آفات درخت انار آماده می کند. درختان بیمار پس از چندین سال تولید پاجوش می کنند و به نظر می رسد که بیماری برطرف گردیده اما در همان سال و یا سال های بعد شاخه های جوان نیز به سرنوشت درخت اصلی دچار شده و از بین می روند. پس از تکرار این سیکل برای یکی دو بار سرانجام ریشه ها نیز دچار پوسیدگی گردیده و درخت به طور کامل از بین می رود.

پیشگیری و مبارزه

الف- استفاده از ارقام مقاوم انار : عکس العمل ارقام انار در برابر این بیماری درخت انار بسیار متفاوت است و در حالی که بعضی از ارقام در اثر این بیماری به سرعت از بین می روند. ارقام دیگری محل ضایعه را ترمیم می کنند. در بعضی ارقام با تحت شرایط خاصی بیماری به ریشه ها هم سرایت می کند در صورتی که در بیشتر واریته ها بیماری فقط در محل طوقه باقی می ماند. استفاده از ارقام مقاوم در مبارزه با آفات درخت انار که موجب ضعیف شدن درخت می شود نیز بسیار موثر است.

ب – مبارزه با شرایط ایجاد بیماری : بیماری در باغاتی که میزان آبیاری در آنها به دلیل کشت محصولاتی مانند سبزی ، سیفی بالا است شایع تر بوده و در شرایط آلودگی خاک به بیماری ، آبیاری کرتی نیز مضر و باعث افزایش خسارت می گردد. بنابراین استفاده از هر روش آبیاری و یا کشت که مانع رسیدن آب به طوقه درخت شود در کاهش بیماری بسیار موثر است.

ج – مبارزه شیمیایی : می توان از طریق تراشیدن محل زخم و ضد عفونی کردن آن حداقل دو بار در طول رشد و با استفاده از سموم قارچ کش نظیر کوپراکسی کلرید ، بنومیل و یا متالاکسیل نسبت به از بین بردن بیماری درختان آلوده اقدام نمود.