آشنایی با انواع روش های پیوند زدن درختان

پیوند زدن درختان میوه به روش های مختلف شکمی یا T شکل ، وصله ای، لوله ای، قاشی، زبانه ای ، زینی، نیمانیم، مجاورتی، پلی انجام می شود در این نوشتار شما با تمامی روش های پیوند زدن درختان میوه به صورت کامل آشنا خواهید شد. پیوند یکی از روش های تکثیر گیاهان است. 

موفقیت در پیوند زدن درختان بستگی به شرایط فیزیولوژیکی درخت ، نحوه پیوند درختان و وضعیت محیطی دارد. گیاهان از یک جنس و گونه مشابه معمولاً می توانند پیوند زده شوند.

پیوند زدن درختان چیست؟

پیوند عبارت است از اتصال دو قطعه از دو گیاه یا درخت متفاوت به صورتی که بعد از پیوند تشکیل سیستمی واحد دهند. در هر عمل پیوند دو قسمت پایه و پیوندک وجود دارد. پایه قسمتی از گیاه است که دارای ریشه و ساقه بوده و پیوندک روی آن قرار می گیرد. پیوندک قسمنی از گیاه است که بر روی پایه قرار می گیرد و دارای بخش هوایی گیاه یعنی جوانه و برگ می باشد.

اگر عمل پیوند زدن درختان میوه به درستی انجام گیرد. پس از گذشت چند روز جوانه پیوندک همچنان سبز می ماند و شروع به رشد می کند اما اگر پوست پیوندک سیاه شد این نشانه این است که عمل پیوند ناموفق بوده است. عمل پیوند زدن درختان به دو صورت کلی انجام می شود 1- پیوند جوانه یا پوست 2- پیوند شاخه یا چوب

تفاوت بین پیوند جوانه و پیوند شاخه در نوع پیوندک و زمان پیوند است. در پیوند جوانه یا پوست ، پیوندک قسمت کوچکی از پوست گیاه و یا درخت همراه با یک جوانه است. ولی در پیوند شاخه یا چوب پیوندک قطعه کوتاهی از شاخه است.

بهترین زمان برای پیوند جوانه اواخر خرداد تا اواخر تابستان در زمانی که گیاه در حال رشد است. ولی پیوند چوب یا شاخه معمولا در فصل استراحت درخت یعنی در زمستان انجام می گیرد.

اصول مهم جهت انجام پیوند موفق

• پايه و پيوندک باید با هم سازگار باشند.
• پایه و پیوندک باید کاملاً روی هم قرار گیرند.
• عمليات پيوند زدن درختان میوه باید در زمان مناسب انجام گيرد.
• حتما تعدادی جوانه روی پیوندک وجود داشته باشد
• تمام سطوح بريده شده بايد بلافاصله در برابر از دست دهی آب حفاظت شوند.
• برای کمک به جوش خوردن، باید مقطع بریدگی پایه و پیوندک صاف بوده و از چسب و نخ پیوند استفاده شود.
• مراقبت لازم شامل آبياری به موقع و حفظ محل پيوند از تابش مستقيم آفتاب، آفات و جوندگان پس از پیوند دزختان میوه صورت گيرد.

1 – پیوند زدن درختان میوه با جوانه

در این نوع پیوند ، پیوندک به صورت پوست و یا پوست با مقدار کمی از تنه گیاه است. پیوند جوانه به چند شکل 1- شکمی 2- قاشی 3-وصله ای 4- لوله ای انجام می گیرد. به غیر از پیوند قاشی که در زمان استراحت درخت انجام می گیرد دیگر پیوند ها در هنگام رشد درخت باید انجام شود.

پیوند شکمی یا T شکل

مرسوم ترین نوع پیوند جوانه ، پیوند شکمی می باشد. پیوند شکمی را به علت T شکل بودن برشی که در پایه زده می‌شود پیوند ” تی” نیز می نامند. پیوند شکمی معمولاً در فصل بهار و تابستان زده می شود. روش کار به این صورت است که ابتدا برشی افقی در روی پوست پایه می زنیم. سپس وسط محل برش را پیدا کرده و برش دیگری عمود بر برش اول و به سمت پایین زده تا شکل T در پایه به وجود آید.

سپس پیوندک که دارای یک جوانه است را همراه با پوست و مقداری از تنه درخت یا گیاه جدا کرده و از بالا در زیر پوست پایه قرار می‌دهیم و محل پیوند را با نخ یا نایلون محکم می بندیم. اين نوع پيوند زدن درختان میوه در درختانی مانند هلو ، بادام ، آلو ، شليل ، گلابی و سيب كاربرد دارد.

در مناطقی که بارندگی زیاد است یا در گیاهان و درختانی که شیره گیاهی آنها زیاد می باشد مانند انجیر ، پسته و مرکبات می توان از پیوند تی معکوس استفاده کرد. معکوس بودن برش پیوند برای این است که شیره گیاه در صورت خارج شدن ، به پیوندک آسیبی نرساند.

در پیوند شکمی در هنگام انتخاب پیوندک بايد از جوانه های رويشی استفاده شود نه زايشی ، جوانه های انتهایی و جوانه سر شاخه ها عموما زایشی هستند بنابراین برای پیوند مناسب نیستند. بهتر است از جوانه های میانی که رویشی هستند استفاده شود و برش در فاصله 2 سانتیمتر از زیر جوانه و 2 سانتی متر از بالای جوانه انجام شود.

پیوند زدن درختان میوه به روش وصله ای

دومین روش از روش های پیوند زدن درختان میوه که بررسی می کنیم پیوند وصله ای است. پیوند وصله ای معمولاً در درختانی که دارای پوست ضخیم هستند مانند گردو انجام می شود.

در ابتدا پیوندک را به شکل مستطیل به ابعاد ۲ در ۳ سانتی متر که همراه با یک جوانه است از گیاه و یا درخت جدا می کنیم. سپس پیوندک را بر روی پوست پایه قرار می دهیم ( بهتر است بین دو گره باشد ) و با یک وسیله نوک تیز دور تا دور پیوندک بر روی پوست پایه برش می زنیم به طوری که شکل پیوندک روی پایه رسم شود.

سپس پیوندک را از روی پایه برداشته پوست پایه را در محل مستطیل رسم شده از پایه کاملاً جدا می کنیم و پیوندک را جایگزین آن کرده و اطراف آن را با نوار پلاستیکی محکم می بندیم.

بهترین زمان برای انجام این پیوند در اواخر تابستان می باشد زیرا در این موقع پوست به راحتی از چوب جدا می شود. همچنین بهتر است برگ شاخه هایی اطراف پیوندک را دو هفته قبل از جدا شدن پیوندک از پایه مادری از کنار دمبرگ قطع کنید ، چون این عمل تهیه و برداشت جوانه را آسان تر می سازد.

پیوند زدن درختان میوه به روش قاشی

در پیوند قاشی ابتدا پایه را به صورت عمود بر زمین نگه می داریم. سپس برشی به طول ۲ سانتی متر در تنه پایه ایجاد کرده به صورتی که برش زده شده موازی با سطح زمین باشد در مرحله بعد در حدود دو و نیم سانتیمتر بالاتر از برش اول برشی دیگری اما این بار به صورت معرب و رو به پایین می زنیم. به طوری که هر دو برش در وسط تنه پایه به همدیگر برسند و گودی گوه مانند در بدنه پایه ایجاد شود. 

برای آماده کردن پیوندک، شاخه ای را که قطر آن 1 تا 5/ 2 سانتی متر است را برگزیده ، برشی با زاویه 45 درجه از زیر جوانه می دهیم . سپس از بالای جوانه یک برش شیبدار به طرف پایین در داخل ساقه زده می شود تا به برش اول برسد تا شکل گوه ای پیوندک به وجود آید و به راحتی در داخل گودی پایه جا شود.

باید دقت شود که پیوندک برش داده شده دارای جوانه باشد. در مرحله آخر پس از قرار دادن پیوندک بر روی پایه محل پیوند را محکم با طناب و یا چسب پیوند می بندیم. این روش پیوند زدن درختان میوه در زمانهای قدیم برای انگور کاربرد زیادی داشته است.

بهترین زمان برای انجام پیوند قاشی اوایل بهار قبل از شروع رشد گیاه و یا تابستان که رشد گیاه در اثر گرما متوقف می شود است. از مزایای این روش پیوند این است که از نظر زمانی مانند پیوند شکمی محدودیت ندارد و اگر پایه پوست ندهد و چوبی شده باشد، باز هم می توان آن را با این روش پیوند نمود.

پیوند لوله ای

روش های پیوند زدن درختان میوه بسیار متنوع است یکی از این روش ها پیوند لوله می باشد. برای آماده کردن پیوندک در پیوند لوله ای بعد از انتخاب شاخه مناسب ، به اندازه 2 سانتیمتر بالا و پایین جوانه برش می زنیم و برش زده شده را دور تا دور تنه شاخه ادامه می دهیم. سپس پوست شاخه را همراه با جوانه جدا می کنیم هم اکنون پیوندک ما آماده می باشد.

برای آماده سازی پایه نیز متناسب با اندازه پیوندک پوست پایه را جدا کرده و پیوندک آماده شده که به شکل لوله می‌باشد را در محل پیوند قرار می‌دهیم. به طوری که پوست پیوندک ، تنه پایه را کاملا بپوشاند سپس محل پیوند را با چسب و نایلون محکم می بندیم.

این نوع پیوند درختان را بر روی شاخه هایی که کمتر از یک سانتی متر قطر دارند می زنند و شرط آن این است که پایه و پیوندک هم قطر باشند. اين نوع پیوند به لحاظ آسانی انجام ، گیرایی و عدم استفاده از چسب و نخ پیوندی در انار و پسته توصيه می شود.

2 – پیوند زدن درختان بوسیله شاخه یا چوب

در پیوند شاخه یا چوب ، پیوندک را از ساقه گیاه یا شاخه درختان تهیه می کنند. در این نوع پیوند ، پیوندک دارای دو یا چند جوانه است. پیوند شاخه به شکل های مختلفی صورت می گیرد که مهمترین آنها عبارتند از پیوند زبانه ، زینی ، نیمانیم ، اسکنه ، تاجی ، مجاورتی و پلی

در جدول زیر انواع روش های پیوند زدن درختان میوه مختلف و تعدادی از آنها که می توان به هم پیوند زد آمده است.

پیوندک	پایه	نوع پیوند
آلبالو – گیلاس	آلبالو	اسکنه – لوله ای
انار	انار	اسکنه
بادام	بادام – هلو	انواع پیوند به ویژه شکمی
توت	توت سفید	اسکنه – تاجی
سیب	انواع سیب	شکمی
فندق	فندق	مجاورتی
گردو	گردومعمولی – گردوی سیاه	وصله ای – اسکنه – نیمانیم
گلابی	گلابی – به	انواع پیوند
هلو	بادام – هلو – زردآلو	لوله ای – اسکنه
شمشاد	انواع شمشاد	اسکنه
انجیر	انواع انجیر	نیمانیم – زبانه ای
اقاقیا	انواع اقاقیا	اسکنه – مجاورتی – شکمی
کاج	کاج	اسکنه – مجاورتی
شاه بلوط	انواع شاه بلوط	اسکنه – نیمانیم – شکمی

پیوند زبانه ای

پیوند زبانه ای یکی از متداول ترین روش های پیوند زدن درختان میوه است. از این روش پیوند برای پیوند شاخه هایی با قطر کم انجام می شود. روش کار به این صورت است که بعد از انتخاب شاخه مناسب برای پایه ، شاخه را سر زنی کرده سپس در سطح شاخه برشی به شکل زبانه ایجاد می کنیم.

آماده سازی پیوندک در پیوند زبانه ای به این صورت است که انتهای پیوندک را از دو جهت به صورت مورب برش زده تا انتهای پیوندک به شکل زبانه درآید. برش های انجام گرفته در پایه و پیوندک باید دارای شیب و زاویه مناسب با یکدیگر باشند. به صورتی که وقتی که پیوندک را بر روی پایه گذاشتیم کاملاً زبانه انتهایی پیوندک در گودی پایه به راحتی جا شود و هر دو در هم قفل شوند. در انتها می توانید محل پیوند را با استفاده از نوار پلاستیکی یا چسب محکم ببندید.

پیوند زینی

پیوند زینی شباهت بسیار زیادی به پیوند زبانه ای دارد. با این تفاوت که نحوه برش در پیوند زینی در مورد پایه و پیوندک بر عکس پیوند زبانه ای است. یعنی سر پایه را با برش های زاویه دار به شکل گوه درآورده و در انتهای پیوندک شکافی عمودی ایجاد می کنند به طوری که سر پایه در شکاف پیوندک قرار گیرد. در این نوع پیوند باید قطر پایه و پیوندک مساوی باشد.

پیوند زدن درختان به صورت نیمانیم

از دیگر روش های پیوند زدن درختان میوه ، پیوند زدن به روش نیمانیم است. در پیوند نیمانیم همانطور که از اسم آن پیداست پایه و پیوندک به صورت نیمه در محل پیوند قرار می‌گیرند تا محل پیوند کامل شود. پیوند نیمانیم تقریبا شبیه به پیوند زبانه است ولی با این تفاوت که برش های زده شده بر روی پایه و پیوندک به صورتی انجام می گیرد که سر پایه و انتهای پیوندک به شکلی عمودی به دو نیمه تبدیل شوند.

در پیوند نیمانیم ، پايه و پيوندک باید قطر یکسانی داشته باشند. این نوع پیوند زدن درختان میوه دارای دو نوع ساده و زبانه ای است.

برای این کار ابتدا بايد پايه را سربرداری می کنیم. سپس با یک چاقوی تیز برشی مورب و در جهت خلاف یکدیگر یکی در سر پایه و دیگری در انتهای پیوندک زده می شود به صورتی که وقتی پایه و پیوندک در روی یکدیگر قرار می گیرند کاملا بر هم سوار شده و مکمل یکدیگر گردند.

برای پیوند نیمانیم زبانه ای در وسط برش پیوندک ، برش ديگری به شكل زبانه ايجاد نموده، سپس روی پایه هم بدين صورت، عمل را تكرار نموده تا وقتی پیوندک بر روی پایه قرار گیرد کاملا در هم قفل شوند. در پیوند نیمانیم ساده برش ها فاقد زبانه است.

پیوند اسکنه

یکی دیگر از روش های پیوند زدن درختان میوه پیوند اسکنه است. پیوند اسکنه در فصل خواب و یا اوایل بهار که جوانه ها از خواب بیدار می شوند، انجام می گیرد. این نوع پیوند بیشتر برای تغيير رقم و یا به منظور جوان کردن درختان مسن به کار می رود و قطر پایه باید بین 3 تا 10 سانتی متر باشد.

برای این نوع پیوند ابتدا سر پایه را قطع کرده و سپس شکافی عمودی به عمق حدود ۵ سانتیمتر و در طول قطر تنه زنیم. سپس 2 عدد پیوندک را که دو طرف پایین آنها به شکل مورّب بریده شده ( گوه ای ) را در 2 طرف شکاف پایه قرار می دهیم در انتها محل پیوند را با نخ محکم بسته و با چسب پیوند می پوشانیم.

معمولا پيوندک ها را از شاخه يكساله و به طول 12 تا 20 سانتیمتر انتخاب می کنیم. پس از پیوند زدن، محل پیوند را در کیسه پلاستیکی قرار داده. معمولاً ۳ یا ۴ روز بعد، پیوندک شروع به رشد می کند که از این زمان لازم است کیسه پلاستیکی را بر داریم.

پیوند زدن تاجی درختان میوه

این نوع پیوند برای پایه هایی که قطر زیاد مثلا 35 – 20 سانتی متر داشته باشند، به کار می رود. در پیوند تاجی باید پایه ها در حال فعالیت باشند تا بتوانند به راحتی پوست را از چوب جدا نمود. این  روش پیوند زدن درختان میوه معمولاً در اوایل فصل بهار انجام می گیرد و در اواخر فصل کمتر توصیه می شود.

در این روش پیوند درختان دو برش در انتهای پیوندک زده می شود. برش اول به طول ۴ سانتیمتر و به صورت مورب است و برش دوم به طول یک و نیم سانتی متر در طرف مقابل برش اول زده می شود. تا انتهای پیوندک حالت گوه ای شود. برای آماده سازی پایه پس از سر برداری از آن برشی عمود به اندازه ۵ سانتیمتر در پوست می زنیم و شکافی متناسب با اندازه و شکل پیوندک ایجاد می کنیم و پیوندک را بین تنه و پوست پایه به صورتی قرار می دهیم که برش بلندتر داخل قرار گیرد.

از مزایای پیوند تاجی این است که می توان از تعداد زیادی پیوندک در یک پایه استفاده نمود.

پیوند تعمیری از روش های پیوند زدن درختان

پيوند تعمیری برای جلوگيری از مرگ درختان بارور است كه به دليل صدمه حيوانات و جوندگانی مانند خرگوش ، ادوات كشاورزی ، آتش سوزی و يا آفات و بيماريها به بخشی از تنه خسارت وارد شده باشد. اين پیوند از اوايل بهار بعد از آغاز رشد گیاه كه پوست دهی فعال است، قابل اجرا می باشد. پیوند تعمیری به دو صورت پیوند پلی و پیوند تعمیری مجاورتی قابل اجرا است.

پیوند پلی

زمانی که بخشی از تنه یا شاخه درخت آسیب دیده باشد میتوان از پیوند پلی استفاده کرد. روش کار نیز به این صورت است :

یک یا چند پیوندک یكساله ای که معمولا از شاخه های همان درخت است انتخاب می کنند. سپس دو سر آن را به صورت گوه تراشیده و در پایین و در بالای محل آسیب دیده ، زیر پوست قرار می دهند. طول شاخه پیوندک مساوی فاصل بين دو قسمت سالم تنه باید باشد. در انتها محل پیوند را با چسب یا طناب محکم می بندند.

در این روش پیوند زدن درختان در واقع پلی ایجاد می شود که مواد غذایی از پایین به بالا منتقل می شود. اگر قسمت خسارت دیده دور تا دور تنه را در بر بگیرد ، می توان از تعداد زیادی پیوندک در اطراف تنه استفاده نمود. بهترین زمان پیوند زدن درختان به روش پلی فصل بهار است.

پیوند تعمیر مجاورتی

ريشه ها هم ممكن است در اثر حمله جانوران ، بیماری ها و ادوات كاشت هنگام كار صدمه ببینند، یا ممكن است ريشه درخت ضعيف باشد. در این حالت برای تامین مواد غذایی مورد نیاز درخت می توان از پیوند تعمیری مجاورتی استفاده کرد. در این نوع پیوند زدن درختان میوه پایه و پیوندک مستقلاٌ رشد می كنند.

ابتدا در اطراف گیاه آسیب دیده ، تعدادی نهال از همان نوع و يا ارقام و گونه های دارای سازگاری پيوند كشت می شود. پس از استقرار نهال ها ، آنها را سربرداری کرده و نهال ها را به قسمت های بالای گياه آسيب ديده بصورت مجاورتی متصل می نماييم تا ريشه ها مواد غذايی خود را به تنه گياه آسيب ديده منتقل نمايند. در پیوند تعمیری مجاورتی پایه ها بصورت ريشه برای گياه آسيب ديده عمل نمايند.

پیوند مجاورتی

آخرین روش از روش های پیوند زدن درختان میوه که با هم بررسی می کنیم پیوند مجاورتی است. تفاوت این پیوند با سایر پیوندها در این است که در این روش پیوند دو گیاه مستقل و دارای ریشه با یکدیگر پیوند زده می شود و پیوندک از گیاه مادری جدا نمی شود.

مراحل کار نیز به این صورت است : ابتدا در سمت راست یکی از گیاهان برش موازی با هم زده و پوست تنه را در بین دو برش از گیاه جدا می کنیم. همین عمل را نیز در گیاه دیگر انجام داده با این تفاوت که برش زده شده در سمت چپ گیاه صورت می گیرد. در مرحله بعد تنه دو گیاه را خم کرده و به هم نزدیک می کنیم و در محل جدا شده پوست به هم می چسبانیم. در مرحله آخر تنه دو گیاه را محکم با طناب به هم می‌بندیم.

ناسازگاری پیوند

تا این جا با روش های مختلف پیوند زدن درختان آشنا شدیم ولی گاهی عمل پیوند ممکن با نتیجه دلخواه همراه نباشد. قابلیت پیوند دو گیاه مختلف به یکدیگر و ایجاد یک ترکیب پیوندی مستحکم ، پایدار و بادوام را « سازگاری پایه پیوندک » و عدم وجود این حالت را « ناسازگاری » می نامند.

ناسازگاری ممکن است به دلایل فیزیولوژکی یا ساختاری گیاه باشد. ناسازگاری پیوند، ممکن است بلافاصله پس از عمل پیوند، یا پس از چند سال ظاهر شود. از شرایط موفقیت در پیوند، این است که بین پایه و پیوندک از نظر گیاه شناسی، خویشاوندی وجود داشته باشد تا بتواند با هم جوش بخورند و به صورت یک گیاه ادامه زندگی دهند.

با این حال، بعضی از درختان ( مانند گلابی و به ) با وجودی که خویشاوندی خیلی نزدیکی با هم ندارند، با هم جوش خورده و گیاهان قوی و پر محصولی تولید می کنند. در مقابل پیوند بعضی از گیاهان ( مانند سیب و گلابی ) که خویشاوندی نزدیکی با هم دارند، به سختی انجام می گیرد و در صورت جوش خوردن پیوند نیز، عمر درخت پیوندی کوتاه و محصول آن کم خواهد بود.

علائم ناسازگاری پیوند

ناسازگاری ممکن است در هر کدام از روش های پیوند زدن درختان میوه رخ دهد علائم ناسازگاری به صورت های زیر ظهور می کند :

1. جوش نخوردن محل پیوند
2. زرد شدن بر گها در مراحل اولیة رشد پیوندک
3. رشد ضعیف یا غیر عادی در پیوندک
4. پاکوتاهی و ضعیف بودن نهال های پیوند شده
5. اختلاف در سرعت و میزان رشد قطری پایه و پیوندک
6. تورم محل پیوند
7. اختلاف بین زمان آغاز و پایان رشد رویشی پایه و پیوندک
8. خشک شدن گیاه در حالت نونهالی
9. سستی محل پیوند
10. شکسته شدن درخت با کوچک ترین ضربه
11. وجود خط سیاه در محل پیوند

مراقبت از نهال های پیوندی

۱ – آبیاری مرتب پس از انجام پیوند تا قبل از خزان طبیعی نهال ها
۲ – محافظت در مقابل سرما با پوشش های سبکی مانند کلش غلات
۳ – محافظت در مقابل حرارت سوزان آفتاب با ایجاد سایبان دایمی یا پوشاندن آنها در ساعات گرم روز
۴ – استفاده از قیم، برای جلوگیری از شکستن پیوندک بر اثر عوامل مختلف
۵ – در پیوندهای جانبی، قسمتی از پایه که بالاتر از پیوندک قرار گرفته است، باید قطع شود
۶ – حذف بالای پیوند بعد از موفقیت در پیوند جوانه
۷ – حذف جوانه هایی که در زیر پیوندک شروع به رشد کرده اند
۸ – حذف پاجوش ها