روش های تکثیر گیاهان

تکثیر گیاهان به دو صورت کلی انجام می گیرد ۱ – جنسی ۲ – غیر جنسی
روش جنسی شامل کاشت گیاه از طریق بذر می شود. سایر روش های تکثیر گیاهان روش غیر جنسی هستند. برای ازدیاد گیاهان باید اطلاعات کافی در مورد هر کدام از روشهای ازدیاد گیاهان را داشته باشید.

روش تکثیر گیاهان با بذر

بذر عامل مهمی در تولید محصولات کشاورزی به شمار می‌رود. اکثر گیاهان یک ساله مانند غلات و حبوبات تنها از طریق بذر قابل تکثیر هستند. برای رشد بهتر گیاهان علوفه ای بذر آنها را نباید در عمق خاک کاشت.

یکی از پرکارربردترین روش های تکثیر گیاهان استفاده از بذر است. گیاهان حاصل از بذرهای بزرگ بیش از گیاهان حاصل از بذرهای کوچک محصول می دهند و سطح برگ ها و ارتفاع گیاه نیز بزرگتر است. عمر بذر ممکن است از چند هفته تا چند قرن باشد که به نوع بذر ، شرایط محیطی و شرایط انبار کردن آنها بستگی دارد.

ازدیاد گیاهان بوسیله بذر به دو صورت انجام می شود ۱ – بصورت مستقیم 2 – به صورت نشاکاری

در روش مستقیم کاشت بذر در محل اصلی و دائمی آن انجام می شود. در روش نشاکاری ابتدا بذرها را در یک جعبه کشت یا گلدان می کارند و وقتی که اندازه گیاه به مقدار معینی ( 6 – 4 برگ ) رسید آن را به محل اصلی انتقال می دهند.

اهمیت و علل استفاده از بذر

روش تکثیر به وسیله بذر نسبت به دیگر روش های تکثیر گیاهان دارای مزایای زیر است :

1. ارزانترین روش تکثیر گیاهان است.
2. بذر را می توان به مدت طولانی انبار کرد.
3. از نهالی که به وسیله بذر تکثیر شده به منظور ایجاد پایه جهت انجام پیوند استفاده می شود.
4. معمولا گیاهان حاصل از بذر عاری از بیماری هستند.
5. تکثیر با بذر نیاز به هزینه و مراقبت کمتری نسبت به روش های دیگر دارد.
6. امکان تکثیر بیشتر گیاهان بوسیله بذر وجود دارد.

روش تکثیر گیاهان بوسیله قلمه

تکثیر به وسیله قلمه متداولترین روش تکثیر غیر جنسی گیاهان است. قلمه را بعد از جدا کردن از گیاه مادری می توان مستقیم در خاک کاشت یا ابتدا در آب ریشه دار کرد سپس در خاک کاشت و از آن برای تکثیر گیاه استفاده نمود. می توان بسیاری از گیاهان آپارتمانی ، بوته ها و درختچه ها را با همین روش تکثیر کرد.

در مورد بوته ها و درختچه ها، در صورتی که چوبشان نرم باشد امكان تكثير بوسیله قلمه وجود دارد. به طور معمول قلمه ها را به طول 8 تا 15 سانتی متر گرفته می شوند. معمولا برگ های پایینی قلمه ها برداشته می شوند ولی برگهای بالایی آن نگه داشته می شود تا فتوسنتز نمایند و مواد غذایی به منطقه تولید ریشه برسد.

چند نکته در مورد روش تکثیر گیاهان بوسیله قلمه :

1. قلمه‌های علفی بهتر از قلمه‌های چوبی ریشه‌دار می‌شوند.
2. قلمه گیری باید از گیاهان سالم که هیچ گونه آفت و بیماری ندارند انجام شود.
3. زمان مناسب قلمه گیری از گیاهان معمولا اواخر زمستان و اوایل بهار است.
4. موقع گل دادن گیاه زمان مناسبی برای قلمه گیری نیست چون در این زمان ریشه زایی قلمه به حداقل خود رسیده است.
5. ریشه زایی قلمه های تهیه شده از نهال های کوچک بیشتر از نهال های بالغ است.

قلمه به چهار شکل وجود دارد : 1 – قلمه ساقه 2 – قلمه ریشه 3 – قلمه برگ 4 – قلمه جوانه برگ

اگر می خواهید اطلاعات جامع و کاملی در مورد انواع قلمه ها و نحوه قلمه زدن گیاهان بدست آورید پیشنهاد میکنم این مقاله از سایت پالیز را از دست ندهید.

 تکثیر گیاهان بوسیله پاجوش

به جوانه های نابجایی که بر روی ریشه برخی از گیاهان رشد می کند پاجوش گفته می شود. با جدا کردن پاجوش و کاشت آن در بستر می‌توان گیاه جدیدی کاشت. گل محمدی ، گیاهان زینتی مثل سانسوریا و آلوئه ورا را می توان از طریق پاجوش تکثیر کرد. پاجوش در اکثر درختچه ها و گیاهان گوشتی و کاکتوس ها نیز وجود دارد.

برخی از درختان و درختچه ها مانند: انار ، انجیر ، حنا ، سماق ، عناب ، بیدمشک ، رازک نیز پاجوش تولید می کنند و می توان آنها را از طریق پاجوش تکثیر کرد.

تقسیم بوته و تکثیر گیاهان

یکی دیگر از روش های تکثیر گیاهان تقسیم بوته است. گیاهان علفی چند ساله را می توان از طریق تقسیم بوته و با جدا کردن بوته های ریشه دار و کاشت آنها تکثیر کرد. گیاهان برگ بیدی ، سانسوریا ، گندمی ، اکلونما ، گیاهان خانواده کراسولاسه ، پیچ امین الدوله ، پیچ تلگرافی ، زنبق را می توان با تقسیم بوته ازدیاد کرد.

خوابانیدن شاخه

تکثیر گیاهان بوسیله خوابانیدن برای گیاهان کمیاب و سخت ریشه زا بسیار مناسب است. خوابانیدن به 3 صورت خوابانیدن ساده ، کپه ای و هوایی انجام می گیرد.

خوابانیدن ساده

برای انجام این کار ابتدا مقداری از خاک پای بوته را پس زده و گودالی به اندازه ای که بتوان شاخه را در آن قرار داد حفر می شود. سپس یک یا چند شاخه بلند ، سالم و قوی را انتخاب می کنند. پس از آن شاخه مورد نظر را خم کرده و محل انحنای آن را در شیار قرار داده با خاک روی آن را می پوشانند.

در موقع خم کردن باید دقت نمود نوک شاخه به طول چند سانتی متر از سطح خاک بالاتر قرار گیرد. پس از گذشت چند ماه شاخه ریشه کافی تولید می کند. می توان شاخه را از گیاه مادری جدا کرده و در جای دیگر کاشت تا به عنوان گیاه مستقل به رشد خود ادامه دهد.

مزیت این روش در آنست که گیاه مادری مواد قندی، هورمون ها، آب و مواد غذایی شاخه خوابانیده شده را تا موقع ایجاد ریشه تأمین می کند.

از معایب این روش تکثیر گیاهان آنست که از یک گیاه مادری تنها تعداد معدودی گیاه می توان به دست آورد. همچنین هزینه کارکرد عملیات خوابانیدن زیاد است و مساحت زیادی از زمین را برای مدت طولانی، اشغال می کند. بنابراین در سطح تجاری نمی توان همواره از این روش استفاده کرد.

خوابانیدن کپه ای

 

در این روش تکثیر گیاهان به جای آنکه شاخه را خم کرده و در خاک قرار دهیم. خاک را بر روی شاخه ها ریخته و کپه ای از خاک در پای گیاه ایجاد می کنیم. به مرور زمان از محل جوانه و چشمک های گیاه شاخه های جدید شروع به رشد می کند. پس از رشد کامل شاخه ها می توان خاک پای گیاه را کنار زد و شاخه های جدید ریشه دار را از گیاه مادری جدا کرد و در محل دیگری کاشت.

روش تکثیر گیاهان بوسیله خوابانیدن هوایی

 

خوابانیدن هوایی را برای شاخه های که ضخیم هستند و امکان خم کردن آنها وجود ندارد می توان استفاده کرد. در روش خوابانیدن هوایی ابتدا قسمتی از پوست ساقه به عرض 5 سانتی متر را جدا کرده سپس مقداری خاک یا خزه یا کوکوپیت را بوسیله نایلون دور قسمت جدا شده قرار دهید. قسمت بالا و پایین نایلون را بوسیله طناب محکم ببندید. باید دقت داشت که همیشه خاک مرطوب باشد. اگر خاک رطوبت خود را از دست داد میتوان نایلون را باز کرده و مقداری خاک را مرطوب کرده سپس دوبار محل را با طناب بست. بعد از مدتی ساقه در محل بسته شده شروع به ریشه زدن می کند.

همه گیاهان را نمی توان از طریق خوابانیدن تکثیر کرد و تنها بعضی از درختان و درختچه ها مانند یاس زرد و بعضی از پیچ ها مانند پیچ اناری را می توان با این روش تکثیر کرد.

روش تکثیر گیاهان بوسیله پیوند

پیوند زدن را میتوان این جور تعریف کرد : اتصال دو قطعه از گیاه متفاوت بر روی یکدیگر به منظور ایجاد گیاه جدید.

از پیوند برای مقاصد زیر استفاده می شود :

1. تکثیر و ازدیاد گیاهان و درختان
2. افزایش میزان میزان باردهی
3. افزایش کیفیت محصول
4. جوانسازی درختان
5. اصلاح ارقام 
6. ترمیم خسارت وارد شده به درخت

بعد از بذر و قلمه پرکاربردترین روش تکثیر گیاهان است از این روش همچنین برای اصلاح گیاهان و درختان غیر مثمر و یا آسیب دیده نیز استفاده می شود.

پیوند شامل دو قسمت است 1 – پایه 2 – پیوندک

پایه به قسمت پایینی گیاه در عمل پیوند گفته می‌شود که پیوندک بر روی آن سوار می گردد و دارای ریشه و ساقه است. به قسمت بالایی گیاه که پایه در زیر آن قرار می گیرد و دارای جوانه و برگ است پیوندک گفته می شود.

پیوند به دو صورت کلی انجام می شود. 1 – پیوند جوانه 2 – پیوند شاخه ، در پیوند جوانه ، پیوندک جوانه گیاه است ولی در پیوند شاخه پیوندک قسمتی از شاخه گیاه است. باید توجه داشت که جوانه های انتهایی و سرشاخه ها برای پیوند مناسب نیستند. بهتر است از جوانه های میانی که کامل ترند استفاده شود.

مسلم است که هرچی دو گیاه از لحاظ ژنتیکی و خانوادگی به همدیگر نزدیک تر باشد عمل پیوند بهتر انجام گرفته و احتمال موفقیت پیوند نیز بالا می رود. برای آشنا شدن با انواع روش های پیوندزدن می توانید به مقاله روش های پیوند زدن درختان که توسط سایت پالیز تهیه شده است مراجعه کنید.

ازدیاد با تنه جوش

در بعضی از گیاهان ساقه های کوتاه و کوچکی بر روی تنه به صورت شاخه جانبی رشد می کند که به آن تنه جوش می گویند مانند تنه جوش موجود بر روی نخل خرما. تفاوت تنه جوش با پاجوش در این است که تنه جوش بر روی ساقه می روید ولی پاجوش از ریشه گیاه نشات می گیرد.

تنه جوش ممکن است که در نزدیکی سطح زمین رشد کند که در این حالت به آن پاگیاه گفته می‌شود مانند پا گیاه در گیاه زینتی خنجری . تنه جوشها را میتوان از ساقه جدا و در دل خاک کاشت ولی بهتر است از پا گیاه برای تکثیر درخت استفاده نمود. زیرا پاگیاه همراه خود مقداری ریشه دارد که روند رشد درخت را سرعت می بخشد.

روش تکثیر گیاهان بوسیله ساقه رونده

استفاده از ساقه رونده یکی دیگر از روش های تکثیر گیاهان است. ساقه رونده ساقه هوایی بلند و ویژه ایست که از محل گره برخی گیاهان منشا گرفته است. ساقه رونده در توت فرنگی ، برگ بیدی دیده می شود.

ازدیاد بوسیله ریشه گوشتی

در گیاهانی نظیر کوکب ریشه دوکی شکل و گوشتی وجود دارد که با تقسیم ریشه می توان از آن برای تکثیر گیاه استفاده نمود.

تکثیر گیاهان با ریزوم

یکی از روشهای تکثیر گیاهان است که شاید کمتر اسم آن را شنیده باشید. ریزوم ساقه ایست گوشتی و زیرزمینی که معمولاً به صورت افقی در زیر زمین رشد می کند. با بریدن و قطعه قطعه کردن آن میتوان ریزومهای جدید و کوچک تری به دست آورد. این ریزومها را می توان در بستر خاک کاشت تا گیاه جدیدی از آن رشد کند. گیاهانی مانند موز ، ، زنجبیل ، زنبق ، شیپوری و سانسوریا را می‌توان به روش ریزوم تکثیر کرد.

تکثیر با پیازها

یکی دیگر از روش های تکثیر گیاهان استفاده از پیاز گیاه است. در این روش پیاز را در زمان استراحت گیاه که معمولا از اواخر بهار تا اوایل پاییز است از خاک بیرون آورده و با تقسیم پیازها هر کدام از آنها را در محل کشت جدید می کاریم.

هر پیاز در چرخه زندگی خود دو مرحله رویشی و زایشی را سپری می کند. در مرحله رویشی پیاز به اندازه کافی رشد کرده و به حداکثر وزن خود می رسد. مرحله زایشی هم با انگیزش گل شروع شده و در پی آن اختصاصی شدن اجزای گل ، طویل شدن ساقه گلدهنده و گلدهی می باشد که در نهایت منجر به تشکیل بذر می گردد. گاهی در برخی از پیاز ها ساقه گل دهنده به جای گل، پیاز هوایی تولید می کند.

گیاهانی مانند نرگس ، پیاز خوراکی ، گلایل ، زعفران را می‌توان به این روش ازدیاد کرد.

تکثیر با غده

غده ساقه زیر زمینی و متورم شده ای است که دارای جوانه ( چشمک ) می باشد. این اندام محل ذخیره مواد غذایی گیاه است که برای ازدیاد گیاه از آن استفاده می شود. گیاهانی مانند سیب زمینی را می توان با کاشت غده تکثیر کرد. برای ازدیاد این گیاهان کافی است که یک غده کوچک یا بخشی از غده که شامل چشمک باشد را در بستر کشت نماییم.

از هریک از این چشمک ها ابتدا ساقه هوایی و ریشه و سپس ساقه زیرزمینی تولید شده که روی انها غده های جدیدی تشکیل می گردد. هر غده دارای دوره رکود است برای برطرف کردن رکود ،کافی است به مدت چند هفته در شرایط تاریکی و در محیطی گرم و مرطوب قرار دهیم تا چشمک ها شروع به رشد نمایند.