رفتارهای هوشمندانه گیاهان

گیاهان می توانند حرف بزنند. بله، درست خواندید. گیاهان نه تنها می توانند با هم نوعان و دیگر جانداران محیط زندگی شان ارتباط برقرار کنند، بلکه یافته های یک پژوهش جدید نشان می دهد نوعی گفتگو بین اندام های یک گیاه هم برقرار است.

گیاهان را اغلب به عنوان موجوداتی به ظاهر بی تحرک ساکت و بدون هر گونه واکنش سریع نسبت به محیط می شناسیم. گویی آنها هر گونه هوش و حواسی ندارند، اما اگر از نزدیک با این موجودات شگفت انگیز آشنا شویم و رفتار آنها را در شرایط مختلف با دقت بررسی کنیم. پدیده های جالبی را در زندگی آنها خواهیم یافت که ما را هیجان زده می کنند.

هر چند گیاهان مغز و سیستم عصبی ندارند، اما رفتارهایی از خود نشان می دهند که نشان از نوعی هوش و حتی حافظه در آنهاست. در زندگی گیاهان لحظاتی پیش می آید که باید واکنش سریع و مناسبی به شرایطی که در آن قرار گرفته اند، نشان دهند تا بتوانند جان خود را حفظ کنند یا شرایط نامناسب را به نفع خود تغییر دهند.

به نظر می رسد گیاهان در چنین شرایطی رفتار هوشمندانه ای از خود بروز می دهند این رفتارها طیف وسیعی از واکنش ها را شامل می شوند از حرکت، انتقال پیام و حتی درخواست کمک از دوستان خود برای مبارزه با دشمنان شان.

گیاهان حتی گذشته خود را نیز به یاد می آورند. در این نوشتار با شما از برخی توانایی های شگفت انگیز رفتاری در گیاهان سخن گفته ایم.

در پژوهشی که اخیرا توسط گروهی از محققان بین المللی در دانشگاه آرهوس دانمارک انجام و نتایج شگفت انگیز آن در نشریه ساینس به چاپ رسیده مشخص شده است که بین اندامهای هوایی یک گیاه مثل برگ ها با ریشه ها نوعی ارتباط برقرار است که دانشمندان از آن به گفت و گو یاد می کنند.

ارتباط گیاهان با یکدیگر در محیط های طبیعی مثل یک مزرعه یا جنگل که طی آن همدیگر را از وجود خطرات آگاه می کنند و نیز ارتباط آنها با حشرات مفید مانند گرده افشان ها که گویی با آنها حرف می زنند.

در این سال ها پژوهشگران علوم گیاهی تقریبا از وجود ارتباط بين اندامهای گیاه نیز باخبر بوده اند. چگونگی برقراری این ارتباط آن چیزی است که در پژوهش اخیر بر آن تاکید شده است.

اینکه این ارتباط و گفت گو بین اندام های مختلف گیاه، به خصوص اندامهای هوایی با بخش زیرزمینی گیاه چه فایده های برای گیاه می تواند داشته باشند بخش جذابتر ماجراست که در ادامه مطلب از آن مطلع می شوید.

دوستی گیاه با باکتری

یکی از روابط مفید بین موجودات در دنیای زنده، همکاری آنها با یکدیگر (همزیستی ) است. در دنیای گیاهان برخی از خانواده های گیاهی با گروهی از باکتری ها رابطه ای دوستانه برقرار می کنند که به گیاه در تهیه نیتروژن مورد نیاز برای رشدش و در عوض به باکتری برای کسب مواد ضروری کمک میکند.

این باکتری های همزیست که « ریزوبیوم » نامیده می شود در ریشه گیاهان میزبان مانند نخود- لوبیا- سویا و گیاه شبدر زندگی می کنند. می دانید که با وجود باکتری های زیان آور بیشتر باکتری ها در طبیعت مفیدند.

در حالی که ورود انواع بیماری زا به ریشه گیاه یا اصولا هر اندامی از موجود زنده می تواند آن را به دردسر بیندازد حضور انواع مفید در ریشه گاهی انچنان برای گیاه ضروری است که تقریبا بدون وجود آنها نمی تواند به زندگی ادامه دهد یا حداقل گیاه انچنان زندگی سر حال وشادابی ندارد. چرا که در تامین مواد غذایی دچار مشکل می شود.

درباره این رابطه دوستانه دو نکته وجود دارد. اول اینکه گیاه در راه دادن این باکتری به ریشه های خود نباید دچار اشتباه شود. یعنی باید مطمئن باشد باکتری ای که وارد بافت هایش می شود از نوع مفید و نه بیماری زاست.

دوم اینکه اگر جذب این باکتری ها کنترل شده نباشد، يعني تعداد آنهایی که وارد ریشه می شوند، بیشتر از نیاز گیاه برای تامین نیتروژن باشد همین باکتری باعث مشکل و دردسر برای گیاه می شود.

گفتگوی برگ با ریشه

بر اساس یافته های پژوهش دانشگاه آرهوس، نوعی رفتار هوشمندانه در گیاه ديده می شود که فرایند همزیستی با باکتری ها را کنترل می کند. محققان این تیم تحقیقاتی دریافتند که توالی کوچکی از مولکول RNA در گیاهان تیره پروانه آساها از برگها به سمت ریشه می رود تا همزیستی بین ریشه گیاه وباکتری های تثبیت کننده نیتروژن را شکل دهند.

کار این مولکول، تضمینی است برای حساسیت گیاه به باکتری های هم زیست. نکته جالب توجه اینکه این پژوهش ها مشخص کرده که ریشه در نبود شاخ و برگ قادر به ایجاد رابطه هم زیستی با این باکتری ها نبوده است. این یعنی اینکه پیامهای رسیده از برگها که توسط ریشه دریافت می شود برای شکل گیری این هم زیستی حیاتی است

گیاهان به موازات تامین مواد مورد نیاز باکتری های کنترل شدیدی هم در روند توسعه فرایند شکل گیری همزیستی بر آنها اعمال می کنند، چرا که ورود بیش از حد باکتری های ریزوبیوم به ریشه، می تواند شرایط را برای دردسر ساز شدن آنها فراهم کند و جمعیت زیاد این باکتری ها می توانید در گیاه ایجاد بیماری کند.

چندین ژن برای تنظیم فرایند تشکیل گروه های باکتریایی در گیاه میزبان نقش دارند که به این مکانیسم « خود تنظیمی همزیستی » گفته می شود.

بنابراین ریشه و برگهای گیاه توسط سیگنالهای خاصی با هم گفتگو می کنند و این تنها رفتار جالب گیاهان نیست بلکه آنها رفتارهای هوشمندانه دیگری نیز دارند.

گیاه دوستانش را در دنیای حشرات صدا می زند!

گیاهان نمی توانند از دست مهاجمان فرار کنند. این واقعیت باعث شده آنها به دنبال راهکارهایی برای حفظ جان خود در برابر دشمنان شان باشند. یکی از راههایی که برای این منظور انتخاب کرده اند کمک گرفتن از حشراتی است که دشمن دشمنانش محسوب می شوند.

گیاهان با استفاده از جمله مشهور« دوشمن دشمن من، دوست من است»، ازبین دنیای حشرات، متحدانی را انتخاب کرده تا در مواقع خطر از آنها یاری بگیرند.

گیاه برای این کار به محض احساس خطر و مورد حمله قرار گرفتن توسط آفت ها، پیام درخواست کمک را برای دوستانش می فرستد. این پیام در واقع مولکول های هستند که در فضا پخش شده و برای حشرات دوست گیاه به معنای حضور طعمه در محل زندگی است. بنابراین به سوی محل انتشار این پیام شتافته و با شکار حشره مزاحم گیاه را از شر آن نجات می دهند.

گیاه با این رفتار هوشمندانه می تواند با زیرکی جانش را حفظ کند، اما اگر فکر می کنید رفتارهای هوشمندانه گیاهان به این موارد محدود می شود در اشتباهید. گیاهان حرکت هم می کنند و البته خیلی کارهای هیجان انگیز دیگری که نوشتن درباره آنها فرصت جداگانه ای می طلبد.