بایدها و نبایدهای آبیاری درخت انجیر

با توجه به دیم بودن باغهای انجیر میزان محصول در سال های مختلف با توجه به میزان و پراکندگی باران متفاوت می باشد و در سال هایی که بارندگی کم باشد میزان محصول در واحد سطح به شدت کاهش می یابد در این شرایط درخت انجیر احتیاج به آبیاری کمکی دارد. درخت انجیر نسبت به سایر درختان به آب کمتری نیاز دارد و به شرایط کم آبی مقاوم است.

اقلیم های مناسب کاشت انجیر

به طور کلی اقلیم های با تابستان های گرم و خشک و زمستان های ملایم که نور آفتاب فراوان دارند برای کاشت انجیر مناسب می باشد. مناطقی که میزان بارندگی سالیانه آنها بیش از 800 میلیمتر در طول سال است برای پرورش انجير به خصوص انجیر خشک چندان مناسب نیستند، زیرا در اثر وجود رطوبت بیش از اندازه علاوه بر پوسیدگی ریشه درخت انجیر ، شیوع برخی آفات مانند شته ها ، مگس ها ، شپشکها مسئله ساز می شود و کیفیت میوه نیز به شدت پایین می آید.

رطوبت مورد نیاز انجیر

تولید موفقیت آمیز انجیر به ویژه انجیر خشک در رطوبت نسبی پائین صورت می گیرد. اثر رطوبت در میوه های انجیر با توجه به نوع مصرف میوه متفاوت است. انجیرهایی که برای تازه خوری ، کنسرو یا شیرینی پزی مصرف می شوند در هوای مرطوب مرغوب ترند تا در هوای گرم و خشک.

در نواحی مرطوب انجير پر مغز و درشت گشته و مقدار شیرینی آن کم می گردد. در صورتی که درختان انجیری که در هوای خشک و نسبتا گرم کاشته شده اند اندازه میوه کوچک ولی مقدار شیرینی آن زیاد است و برای تهیه انجیر خشک مناسب تر هستند.

به طور کلی رطوبت نسبی کمتر از ۲۵٪ برای درختان انجیر بهتر است زیرا در رطوبت بالا خطر بیماری های قارچی ، پوسیدگی سطحی و همچنین شکافته شدن میوه روی درخت خیلی زیاد است.

میانگین رطوبت نسبی شهرستان استهبان که یکی از مناطق عمده تولید انجیر خشک کشور است در طول سال حدود ۴۵٪ است ولی این میزان در فصل رسیدن و برداشت انجیر بسیار کمتر می باشد. میزان بارندگی در شهر استهبان در سال های مختلف متغیر و به طور کلی در مدت ۳۲ سال متوسط میزان بارندگی ۳۵۴ میلی متر بوده است. با وقوع خشکسالی های اخیر و کاهش میزان بارندگی در برخی سال ها میانگین بارندگی 10 سال گذشته به 250 میلیمتر کاهش یافته است.

عوامل تاثیر گذار در آبیاری درخت انجیر

در شرایط خشکسالی و زمانی که میزان بارندگی سالیانه به کمتر از 200 میلیمتر برسد به درختان آسیب وارد می شود که این آسیب ها علاوه بر کاهش محصول در رشد رویشی درخت انجیر نیز تاثیر گذار است.

علاوه بر میزان کل بارندگی ، توجه به پراکنش بارندگی در طول سال نیز بر وضعیت درخت موثر است. مثلا ممکن است در طول یک سال زراعی میزان بارندگی کم باشد ولی در آن سال پراکندگی باران در طی فصل های مختلف مناسب تر باشد در این صورت شرایط آبی آن سال برای درخت بهتر باشد.

راه کارهایی برای رفع مشکلات ناشی از خشکسالی ارائه شده است از جمله : هرس کردن تاج درخت تا میزان نیازمندی درخت را به آب کم کند یا استفاه از خاک پوش که به واسطه آن بتوانیم از تبخیر بارندگی های کم هم جلوگیری کنیم و در آخرین مرحله استفاده از آبیاری کمکی درخت است.

تعداد دفعات آبیاری درخت انجیر در طول یک سال به عواملی مانند میزان بارندگی سالیانه ، نوع خاک ، اندازه درخت ، سن درخت و میزان محصول سال قبل و سال جاری بستگی دارد.

1 – هر چه میزان بارندگی در طول یک سال افزایش یابد میزان و دفعات آبیاری کمکی درخت کاهش می یابد. به طبع با کاهش میزان بارندگی میزان آبیاری نیز افزایش می یابد.

2 – از دیگر عوامل تاثیر گذار در آبیاری درختان انجیر نوع خاک می باشد. درخت انجیر را در همه نوع خاکی می توان کاشت ، خاک لومی ، خاک شنی ، خاک رسی و غیره هرچه خاک سنگین تر (خاک رس ) باشد چون توانایی نگه داری آب بیشتری را دارد دفعات آبیاری درخت نیز کاهش می یابد. و به طبع خاک های شنی قدرت نگه داری آب کمتری دارند و زودتر خشک می شوند و بنابراین این گونه خاکها در صورت وقوع خشکسالی نیازمند آبیاری بیشتر می باشند.

3 – میزان محصول سال جاری و سال قبل نیز در میزان و دفعات آبیاری درخت انجیر تاثیر گذار است. به صورتی که هرچه میزان محصول در سال گذشته و سال جاری بیشتر باشد میزان آبیاری کمکی درخت باید افزایش یابد.

4 – درمورد سن درخت آبیاری مقداری متفاوت است به طوری که هرچه سن درخت کمتر باشد میزان آبیاری مورد نیاز کم تر ولی تعداد دفعات آبیاری باید بیشتر باشد. به مرور زمان با افزایش سن درخت و افزایش اندازه درخت دفعات آبیاری کم ولی حجم آب در هر نوبت آبیاری افزایش پیدا می کند.

نهال های تازه کشت شده در مقابل تنش آبی مقاومت کمتری دارند. یکی از دلایل خشک شدن نهال ها مقدار آبیاری کم و زمان نامناسب آبیاری است. نهال های یک تا سه ساله حتما در طول تابستان هر دو یا سه هفته یک بار احتیاج به آبیاری کمکی دارند.

زمان آبیاری درخت انجیر

آبیاری کمکی درخت انجیر را در طول دو دوره می توان انجام داد : یکی در فصل خواب درخت یعنی از آبان تا اسفند ماه و دیگری از اسفند تا اواخر فروردین که فصل رشد درخت است. بهترین زمان آبیاری درختان انجیر در فصل رشد است. آبیاری در این دوره باعث افزایش در کیفیت محصول و سلامتی درخت می شود.

در تابستان، آبیاری بیش از حد موجب افزایش رشد رویشی و کاهش کیفیت میوه می شود و به طور کلی در اثر آبیاری زیاد میوه های بزرگ، آبکی و مستعد پوسیدن می شود.

قلمه ها و نهال های تازه کاشت شده در سال اول باید هر دو هفته یکبار آبیاری شوند در سال دوم میزان آبیاری نهال ها هر سه هفته یکبار است. در سال سوم میزان آبیاری ماهی یکبار و از اردیبهشت تا اواخر شهریور ماه باید انجام شود. در سال چهارم آبیاری کمکی قطع شده ولی در فصل تابستان اگر برگ های درخت رو به زردی نهاد ( که نشانه ای از کمبود رطوبت خاک است ) یک یا دو نوبت آبیاری کمکی برای درخت لازم است.

میزان آبیاری در هر نوبت

میزان آبیاری یک درخت متوسط در هر نوبت آبیاری حدود 1500 تا 2000 لیتر است. هرچه میزان بارندگی سالیانه کمتر شود میزان و تعداد دفعات آبیاری باید افزایش یابد. به طوری که در سالهای کم بارش میزان آبیاری به دو الی سه نوبت در فصل زمستان و در هر نوبت بین 3000 تا 4500 لیتر آب می رسد.

روش آبیاری فعلی اکثر باغات انجیر روش غرق آبی است که این روش به دلیل تلفات زیاد آب ، تبخیر آب و نشت عمقی به خاک مناسب نبوده و مورد تایید نیست. با جایگزینی روش های مدرن آبیاری مانند آبیاری قطره ای علاوه بر بهبود عملکرد درخت در منابع آبی نیز صرفه جویی می شود.

برای جلوگیری از هدر رفت آب و صرفه جویی در مصرف آن چندین کار می توانید انجام دهید :

• استفاده از روش های آبیاری مدرن مانند آبیاری قطره ای
• آبیاری در ساعات اولیه صبح یا در هنگام عصر است. آبیاری در میانه روز به معنای از بین رفتن مقدار زیادی آب در اثر تبخیر است.
• به اندازه درخت و میزان محصول درختان توجه کنید بعضی از آنها احتیاج به آب بیشتر و بعضی به آب کمتری نیاز دارند.
• درختان را به صورتی آبیاری کنید که تمام آب در دسترس ریشه قرار گیرد.
• علف های هرز معمولا با درختان بر سر منابع آب در حال رقابت هستند و یکی از راه های کاهش در مصرف آب جلوگیری از رشد علف های هرز می باشد.

راه های مصرف بهینه آب در باغات انجیر

1 – تغییر سیستم آبیاری سنتی درخت انجیر به سیستم آبیاری مدرن

۲ – احداث استخر ذخیره آب جهت ذخیره آب و نزولات آسمانی : استخرهای ذخیره آب هم می توان بوسیله بتن و هم بوسیله پلی پوشها ساخت. ساخت استخر با استفاده از پلی پوشها به منظور ذخیره آب در کمترین زمان ممکن و با هزینه کمتر نسبت به استخر بتنی انجام می شود به طوری که هزینه ساخت به یک سوم تا یک چهارم کاهش می یابد.

3 – مدیریت از طریق کاهش تبخیر : انتقال آب از سطح خاک به هوا را تبخیر گویند. از کل مقدار نزولات آسمانی کشور حدود 70 درصد آن به وسیله تبخیر و تعرق به هدر می رود. مقدار عمده تبخیر از سطح خاک انجام می شود. می توان با استفاده گسترده از انواع مالچ ها مانند مالچ کاه و کلش ، مالچهای نفتی ، مالچ الکلی و مالچ پلاستیکی مقدار تبخیر و تعرق را 10 درصد کاهش داد.

4 – افزایش مواد آلی خاک : استفاده از کود دامی پوسیده به مقدار 20 الی 30 تن در هکتار ضمن افزایش هوموس خاک و افزایش ظرفیت نگهداری آب و حاصلخیزی خاک ، باعث بهتر شدن تبادلات گازی زمین ، حفظ مواد غذایی ، سبک شدن خاک های سنگین و بالا رفتن خاصیت چسبندگی زمینهای شنی می گردد.

5 – استفاده از دور آبیاری کوتاه تر درخت انجیر به ویژه در خاکهای سبک : این عمل جهت جلوگیری از هدر رفت آب است یعنی باعث می شود که آب از دسترس گیاه خارج نشود و تدریجاً در اختیار گیاه قرار گیرد.

6 – استفاده از پلیمرهای مصنوعی : سوپر جاذبها ژل های پلیمری هستند که می توانند چندین برابر وزن خود محلول آبی جذب كند. سوپر جاذب یک ماده افزودنی خاک است که آب و مواد غذایی را جذب و حفظ می کنند و با خاک کشت همراه گشته و به رشد مطلوب گیاه، کاهش اتلاف آب و کاهش هزینه های آبیاری کمک می نماید. استفاده از این ماده هیچ گونه عوارضی برای انسان ، گیاه و خاک و محیط زیست ندارد.

این مواد تقریباً 500 الی 2000 برابر وزن خود آب جذب می کنند با استفاده از این پلیمر میتوان دور آبیاری درخت انجیر را افزایش داد. سوپر جاذبها جایگزین کودهای شیمیایی و آبیاری نمی باشند. این مواد تنها قابلیت نگهداری آب و برخی از عناصر غذایی مورد نیاز گیاه را در خاک افزایش می دهند و از آبشویی و هدر رفتن عناصر غذایی مانند روی ، پتاسیم ، ازت ، فسفر ، بر و آهن خاک جلوگیری به عمل می آورند.

این مواد پس از 5 الی ۱۲ سال در اثر تجزیه میکروبی و تأثیر نور خورشید به تدریج از بین می روند و به موادی همچون آب و دی اکسید کربن و آمونیوم تبدیل می شوند و هیچ آسیبی به طبیعت وارد نمی کنند.

7 – استفاده از کودهای پتاسه : پتاس در ساختمان اندام گیاهان وجود داشته و بیش از سایر مواد اصلی غذایی به وسیله گیاهان جذب می شود. پتاس بروی ازدیاد نشاسته ، مقاومت به آفات و بیماریها ، قابلیت جذب سایر املاح ، ازدیاد هیدروکربنها ، تولید میوه و بالاخره مقاومت در مقابل خشکسالی مؤثر است.

در میان کودها، کودهای پتاسیمی مخصوصاً سولفات پتاسیم و سولفات روی نقش مهمی در کاهش تنش های حاصل از کم آبی ایفا می نماید. بنابراین در هنگام آبیاری درخت انجیر باید به مصرف کودهای پتاسیمی توجه ویژه ای گردد.

خطرات آبیاری بیش از اندازه درخت انجیر

آبیاری بیش از حد خطر بروز بیماری ترشیدگی انجیر و آفلاتوکسین را افزایش می دهد. در باغات انجیر دیم به دلیل پایین بودن ریشه درختان خطر آبیاری بیش از حد ، افزایش می یابد. زیرا با آبیاری زیاد مخصوصا اگر این آبیاری در فصل تابستان انجام شود رشد ریشه های سطحی بیشتر شده و ریشه های عمقی نیز برای جذب رطوبت به سطح خاک می آیند و در صورت عدم انجام آبیاری به درخت خسارت زیادی وارد می شود.

موضوع بعدی مسئله بیماری های انجیر است. در باغات انجیر دیم ، به دلیل رطوبت کم درخت ، میوه ها زودتر خشک می شوند و خطر پوسیدگی و قارچی شدن آنها خیلی کم است. در صورت آبیاری زیاد رطوبت اطراف درخت افزایش پیدا کرده و خطر پوسیدگی و قارچی شدن میوه مخصوصا میوه های که ترک خوردن زیادتر می شود.

بارندگی در چه فصلی مناسب درخت انجیر نیست

باران در موقع گرد افشانی انجیر (تلقیح) بسیار مضر است، زیرا باران مانع گرده افشانی شده و محصول را به مقدار قابل ملاحظه ای کاهش می دهد.

اگر هدف از کاشت درخت انجیر برداشت انجیر خشک باشد نه تازه خوری ، بارندگی در اواخر مرداد ، شهریور و نیمه اول مهرماه (فصل برداشت انجیر) نه تنها سودی نداشته بلکه خطرناک ترین بارندگی ها محسوب می شود، زیرا بارندگی در این فصل باعث خسارت فراوان به میوه می شود و باعث افت شدید کیفیت محصل می شود و باغداران خسارت زیادی متحمل می شوند. ولی بارندگی قبل از شروع رسیدن محصول نه تنها منجر به خسارت نمی شود، بلکه تاثیر بسیار خوبی بر روی درختان انجیر دارد.

برای آنکه نزولات جوی بیشترین اثر را در تأمین نیاز آبی باغات انجیر دیم داشته باشد باید به نکات زیر توجه کرد :

• مقدار بارندگی باید برای تأمین رطوبت خاک کافی باشد.
• هرچه بارندگی ها به اواخر زمستان و بهار نزدیک تر باشد بهتر است.
• آبگیرها باید به گونه ای باشند که از هدر رفتن آب باران جلوگیری نمایند.
• هر چه از سطح زمین مقدار بیشتری آب جمع آوری و به سمت درختان هدایت شوند بهتر است.
• هر چه میزان بارندگی در هر بار بیشتر باشد بهتر است و به عبارت دیگر نباید بارندگی ها کم و به دفعات زیاد باشد زیرا در این شرایط آب به عمق زمین نفوذ نکرده و مقدار زیادی از آب باران در اثر تبخیر از بین می روند.

تاثیر کمبود آب بر روی درخت انجیر

وجود یک سال خشکسالی در بین سال های که بارندگی مطلوب بوده است با وجود صدمه ای که به محصول باغات می زند ولی منجر به خسارت شدید به خود درخت نمی شود. در صورتی که اگر دو سال یا بیشتر به صورت متوالی خشکسالی حاکم شود میزان خسارت به باغات انجیر زیاد می شود به طوری که که نه تنها میزان محصول به شدت کاهش می یابد بلکه به درخت نیز خسارت شدیدی وارد می شود.

تاثیر کمبود آب بر روی درخت انجیر شامل کاهش در رشد شاخه ، کاهش سطح برگ ، کاهش در فتوسنتز و هدایت روزنه ای ، کاهش محصول ، افزایش خطر ابتلا درخت به انواع آفات و بیماری ها ، زرد شدن و رنگ پریدگی و در نهایت ریزش برگ درختان می باشد.